Azmî-zâde Hâletî’nin şöhretini borçlu olduğu eseri. Hâletî’nin, pek çok yazma nüshası bulunan rubâilerinin, dîvân nüshalarının yanı sıra mecmua içlerinde ve Dîvân-ı Rubâiyyât, Rubâiyyât-ı Hâletî veya sadece Rubâiyyât başlıkları altında bulundukları görülmektedir. Cevat Yerdelen’in tespitine göre Hâletî’nin rubâilerinin sayısı, bazı kaynaklarda bildirildiğinin aksine 1000 civarında değil 615’tir (Yerdelen 1991: 19). M. Sait Çalka’nın belirtiğine göre ise şairin rubâilerinin sayısı elan 745 olup mecmualar tarandıkça bu sayının Haluk İpekten’in de belirttiği gibi, 900-1000 civarında olması mümkündür (Kaya 2003: 1/26; Çalka 2015: 97).

Hâletî, rubâilerinde geleneksel anlayışa uygun olarak akıl, ârif, belâ, fenâ, gönül, kalp, melâmet, tecellî vb. tasavvufî kavram ve unsurlar ile aşk-sevgili (ilâhî/mecâzî), âşık, rakip, zâhit, peygamber, pâdişah, ayrılık, öğüt, yakarış, hüzün, karamsarlık; sevgiliden, gönül derdinden, kaderden, tâlihten, felekten, hayattan, vefâsızlıktan, ayrılıktan, düşmanlardan, zamâneden şikâyet vb. konuları işlemiştir. Şairin, hayata ve insanlara bakışında güçlü bir tasavvuf kültürünün etkisi vardır. Bununla birlikte, rubâilerinin büyük bir çoğunluğunda huzursuz ve şikâyetçi bir tavır içerisinde olduğu görülmektedir (Yerdelen 1991: 26, 35, 43, 48, 59-61; Çalka 2015: 98). Bir başka deyişle Hâletî, ilhamlarını vahdet-i vücûd düşüncesinden almış ve onun rubâilerinin esas unsurunu tasavvufî aşk, hüzün, şikâyet ve ferâgat oluşturmuştur (Banarlı 1971: 2/669; Buluç 1942-1943: 10; Tüzün 1948-1949: 18; Öbek 1995: 179; Kaya 2003: 1/25). Şairin rubâilerinde kullandığı dil, yer yer sebk-i Hindî özellikleri taşımakla birlikte (örneğin bahr-i fenâ, burc-ı cemâl, çerâğ-ı emel, dâmen-i ümîd, kâlâ-yı niyâz, nakd-i gam, reng-i bûy-ı gülzâr-ı gurûr vs.), genel olarak bakıldığında rubâi formunun gerektirdiği şiirsel lirizme, inceliğe, derinliğe sahip olup zarif ve akıcıdır (Yerdelen 1991: 65-68, 76; Çalka 2015: 98).

Hâletî edebiyatımızda rubâi denilince akla ilk gelen şairdir. O, gerek bu nazım şekline göstermiş olduğu özel ilgi ve rağbetle, gerekse yazmış olduğu rubâilerin sayı ve sanat değeri bakımından, şairlerimiz arasında özel bir yere sahiptir (Tolasa 1981: 42; Kaya 2003: 1/24; Çalka 2015: 96). Hâletî’nin bu alandaki değer ve kabiliyetini hem çağdaşı, hem de sonraki devir şairleri ve edebiyat tarihçileri açıkça belirtmişlerdir. Örneğin Nedim, III. Ahmed ve Damad İbrahim Paşa’yı övdüğü “gibi” redifli kasidesinde kendisinden önce yaşamış olan usta isimleri anarken “Hâletî evc-i rubâîde uçar Ankâ gibi” demek sûretiyle şairin rubâi alanında üstat olduğunu vurgulamıştır. Atâyî, hocasına olan derin sevgi ve saygısının da etkisiyle olsa gerek, şairin rubâilerini bir hayli övmüş ve onların “reşk-revân-ı Hayyâm”, yâni Hayyâm’ı kıskandıracak derecede güzel olduğunu dile getirmiştir. Evliyâ Çelebi de Hâletî’den övgüyle söz etmiş ve onun, devrinde sultân-ı şuarâ olup birçok ciltli te’lif eserinin bulunduğunu, ayrıca dîvânının son derece muteber, rubâilerinin de benzersiz olup dönemindeki şairlerin onlara nazire diyemediklerini belirtmiştir. Hâletî için ayrıca Türk şairlerinin Hayyâm gibi rubâi yazanı anlamına gelen “Hayyâm-ı Rûm” tâbiri kullanılmıştır (Özcan 1989: 740; Tolasa 1981: 42; İpekten 1991: 349; Macit 1997: 72; Kaya 2003: 24; Robert Dankoff vd. 2006: 182; Çalka 2015: 97-98). Ali Canip Yöntem, Gibb’in rubâide Hâletî’nin Hayyâm’ın orijinalite ve derinliğine sahip olmadığı düşüncesine katılmakla beraber, böyle bir karşılaştırmayı haklı olarak yersiz bulur. Yöntem’e göre Hayyâm, “kendi vâdisinde ser-âzâd bir dâhidir” ve ona dünya çapında şöhret kazandıran da bu özelliğidir. Hâletî ise, “tasavvuf telakkilerini Türk şairleri arasında hemen hiçbirinin muvaffak olamadığı bir mahâretle rubâilerle ifâde etmede başarılı olmuştur. İşte ona millî muhit içinde şöhret temin eden, ‘üstâd-ı rubâi’ unvanını kazandıran da bu kudretidir” (Yöntem 1988: 126). 

Hâletî'nin rubaileri üzerinde mezuniyet tezlerinin (Alkır 1994, 0ğuzhan 1965, Tüzün 1948-49) yanında bir de doktora tezi bulunmaktadır (Yerdelen 1991).

Şairin biyografisi için bk. "Hâletî, Azmî-zâde." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/haleti-azmizade