Mehmed Celal’in roman hakkındaki görüşlerini ihtiva eden makale türündeki eser. “Küçük Kitaplar” serisinin dördüncü kitabı olarak yayımlanan eserde roman okurları ve okuma deneyimleri üzerinde durulur;  kadın ve erkeklerin okuma yaşları, okunan eserlerin nitelikleri, faydaları ve zararları açıklanır. Yazara göre Türk toplumunda roman okurlarının sayısı fennî kitap okuyanların sayılarından fazladır. Bu okurların çoğunluğunu eğitim çağındaki delikanlı ve genç kızlar oluşturur. Romanların bir kısmının okura ahlâk cihetinden olumlu, bir kısmının ise olumsuz etkileri vardır. Gençliğin henüz hayal devrinde olanların iki niteliği birbirinden ayırt etmesinin çok zor olduğunu ifade eden yazar, bu nedenle romanların zararlarının faydalarından çok olduğunu vurgular.

Mehmet Celal’e göre roman okumak için dikkat edilmesi gereken dört husus vardır: Okurun “fevkalade asabî” olmaması, talebeden olmaması, yirmi yaşını geçmiş olması ve iyi ile güzel arasında ayrım yapabilecek donanımda olması roman okuması için gerekli olan niteliklerdir. Asabi okurlar genellikle hayalperest, hassas kalpli olup her şeyden incindikleri için hazin bir düşünce onları sarsabilir; bu durum sağlığa zararlıdır. Talebe olup roman okuyanlar ise istikballerini temin edecek ilimleri tahsil etmek yerine hikâye okuyarak zamanlarını harcar, sınavlarında başarısız olma ve çalışmaktan nefret etme tehlikelerine maruz kalabilirler. Yazara göre gençler için esef edilecek diğer bir husus da henüz eserin iyisi ve kötüsünü birbirinden ayıracak tecrübeye dahi sahip olmadıkları halde, okuyuculuktan hikâye yazarlığına uzanan meşakkatli yolu hemen kat edip tüm sorumluluklarını bırakarak hikâye yazmaya çalışmaları, bu durumdan çevrelerine mağrur edalarla bahsetmeleri, karaladıkları sayfaları neşretmek için vasıta aramalarıdır. Yazar, bu minvaldeki gençlere acır ve kendisi edebiyatı diğer bilimlere tercih ettiği halde gençleri realiteye davet eder. Zira, hayal asrı yerini hakikat asrına bırakmıştır. Emeğinin karşılığını alan bir çiftçi bir şairden daha çok mutludur. Hayal, insan hayatını sürdürmeye yetmez.

Yazar, savunduğu düşüncelerle kendi hikâye ve şiirlerinin bir tezat teşkil etse de hakikati dile getirdiğini vurgular. Kaleme aldığı edebi eserlerini mektep çağındaki delikanlı ve genç kızların, hatta hiçbir kadının okumasını arzu etmediğini ifade eder. Medeni bir millette meydana getirilen eserin medeniyetin bir gereği olduğunu, şairlik ve hikâye yazarlığının önemini inkâr etmediğini ifade eden Celâl, bu lüzumun ancak gerekli olan tahsil hayatı tamamlandıktan sonra geldiğini söyler. Roman okuma yaşı, tahsil hayatının bittiği bir zamanda olmalıdır. Yirmi beş yaş çağlarında roman okumaya başlamanın önemini vurgulayan yazara göre bu yaşta okunan eser hem okur tarafından anlaşılır hem de muhakeme ve mukayese edilir. Okuma disiplini üzerinde de duran Mehmet Celal, bir hikâyeden istifade etmek için eserin her sayfasını süzüp geçmek yerine her ibareyi tahlil etmenin önemli olduğunu bildirir.

Eserde, roman okuru kitlesi arasında kadınlara farklı bir yer verilir.  Yazar, kadınların roman okumasını kati surette zararlı görür. Fenni romanlar haricindeki eserlerde mevcut olan aşk, muhabbet, rakip meselelerinin kadınlar için zararlı olduğu, kadınların hayalperest romanları kütüphanelerinden kaldırmaları ve bunlar yerine ciddi eserler okumaları görüşündedir. Yazarın, kadınların saadeti romanlarda değil, eşleri ve çocuklarında aramaları gerektiği düşüncesindedir.

10 sayfadan oluşan eser, ilk olarak Maârif mecmuasında yayımlanmış, daha sonra 1312/1894 yılında “Küçük Kitaplar” serisinin dördüncü kitabı olarak Kasbar Matbaası'nda basılmıştır. Eserin bir nüshası, Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nde 0120528 demirbaş numarası ile kayıtlıdır. 

Yazarın biyografisi için bk. "Mehmet Celal". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmet-celal