Ankara, Kahire ve Yenikapı Mevlevihanelerinde postnişinlik icra eden Seyyîd Nesîb Yûsuf Dede’nin, Hz. Ali’nin sözlerinden müteşekkil Nesrü’l-leâlî eserine yazdığı şerh.

Nesîb Yusuf Dede, bu eserini Hz. Ali’nin şefaatini maksat edinerek Arapça bilmeyen yârânın Hz. Ali’nin vecizelerinden istifadelerine imkân sağlama amacıyla kaleme almıştır. Yazar, 1121/1709 yılında başlayıp 10 Muharrem 1123/28 Şubat 1711 tarihinde tamamladığı bu eseri Makam Çelebisi Mehmed Sadreddin Çelebi Efendi’ye (v. 1123/1711) ithaf etmiştir.

Rişte-i Cevâhir’de genel olarak iman, namaz, zekât, uhuvvet, edeb, tevekkül, sabır, kötülüğe iyilikle mukabelede bulunma, her şeyin Hak’tan geldiği düşüncesine vurgu yapan kader inancı, Allah’ın ahlâkıyla ahlâklanma prensibi, hediyeleşme, mahlûkata şefkat nazarıyla bakma, meşakkati gizleme gibi imana ve ihsâna ilişkin hususlar ele alınmaktadır. Genel tasavvufî prensipler haricinde Nesîb Yûsuf Dede’nin hususî fikirlerine de yer yer rastlanmaktadır.

Nesîb Yûsuf Dede bu eserinde klasik şerh geleneğini takip eder. Kur'ân-ı Kerim ve hadis-i şerifler başta olmak üzere peygamber kıssalarına, muhtelif sufi menkıbe ve sözlerine müracaat ederek vecizeleri şerh yoluna gider. Literatüre atıf zenginliğiyle dikkat çeken eserde Hz. Mevlâna başta olmak üzere Hakîm Tirmizî, Ebû Talib el-Mekkî, Herevî, Gazzâlî, Turtûşî, Abdülkâdir-i Geylânî, Ebû Hafs Sühreverdî, Feridüddîn-i Attâr, Sadreddin-i Konevî, Fahreddin er-Râzî, Necmeddin Dâye, Sâdi-i Şirâzî, Abdurrahman Câmî, İmam Şârânî, Suyûtî, Azîzî el-Bulâkî gibi müelliflerin eserlerinden iktibaslar yer alır. Ayrıca Nesîb Yûsuf Dede’nin şiirlerinin yanı sıra Mütenebbî, Fuzûlî, Bâkî, Nâbî gibi şâirlerin şiirlerinden iktibaslar dikkat çeker.

Süslü nesir kategorisinde değerlendirilen Rişte-i Cevâhir, 15. asırdan itibaren Türkçeye manzum ve mensur olarak tercüme/şerh edilen Nesrü’l-le‘âlî’nin 4 mensur tercüme/şerhinden biridir. Nesrü’l-le‘âlî merkezli tercüme/şerh literatüründe kayda değer tesir bıraktığı görülen Rişte-i Cevâhir’in yine aynı literatüre katkı sunan Akşehirlizâde Ali Haydar ve Sipâhizâde Ali Gâlib’e önemli derecede etki ettiği anlaşılmaktadır.

Rişte-i Cevâhir, Takvîm-i Vekâyi nâzırı Mehmed Nâil Bey’in öncülüğünde 1257/1842 yılında İstanbul’da basılmıştır. Eser üzerine Gürdal Semen (2006) yüksek lisans tezi hazırlamıştır.