RİSÂLE MİN-İLMİ'L-EDVÂR (ŞÜKRULLÂH)
müzik edvarı
Şükrullâh Çemişkezekî, Ahmedoğlu Şükrullâh (d. ? - ö. 874/1470)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Tarihçi Ahmedoğlu Şükrullâh’ın kaleme aldığı müzik edvarı. Adı Arapça olmasına rağmen eser Türkçedir. II. Murâd adına yazılmıştır. Eserin 840/1436-37 tarihinde yazıldığı (Uslu 2019: 219) ileri sürülen tek nüshası özel bir koleksiyonda olup mikrofilmi Süleymaniye Kütüphanesi, Nu. 3010'dadır. Tamamı 35 fasıldan oluşan eserin ilk 15 faslı Urmevî’nin Arapça Kitâbu'l-Edvâr'ından, sonraki fasıllar Hasan Kâşânî’nin Farsça Kenzu’t-Tuhaf’ından yapılmış Türkçeye serbest çevirisi dışında, özellikle son üç fasıl özgündür. 

Risâle, müzik seslerinin tizlik ve peslik özellikleri ile başlar, 15. fasıldaki müzik ilminin uygulamasına kadar olan bölümde Urmevî’nin edvarında olduğu gibi konular aynıdır. 16. fasıldan itibaren ud, ıklığ, rebab, mizmar, pişe, çeng, nüzhe, kanun, muğni çalgılarının yapılışları ve bazen düzenlerinden söz edilir. 25-26. fasıllar ibrişim ve bağırsak tellerin yapılışı, 27-28. fasıllar müzisyenlerin meclis adabı, 29. fasıl zühre yıldızı ve duası, 30-31. fasıllar ses sağlığı, 32. fasıl müziğin etkisi, 33. fasıl dört şube ve dört unsur, 34-35. fasıllar elli altı terkibin Yeni Sistemci Anadolu Edvar Ekolü anlayışına göre kısa tanımlarından ibarettir. Terkipler bestenigâr ile başlar, Urmevî’nin mâhur makamından ayrıca bahsetmesine rağmen, 56. terkip mâhuri tanımından sonra 12 makamın insan üzerindeki etkisinin özellikleriyle biter.

Rauf Yekta’dan (1334, 2008) itibaren birçok araştırmaya konu olan Risâle üzerinde bir lisans (Uludemir 1995), iki de doktora tezi (Kamiloğlu 2007; Şirinova 2008) yazılmıştır. Murat Bardakçı’nın yaptığı çeviri  yayımlanmıştır (2011).

Eserden Örnekler


Yigirmi Dördinci Fasıl

Muğnî düzmegi ve muğnînün vasfını bildürür. İmdi muğnî dahı bir sâzdur ki Safîü'd-dîn Abdülmü'min tasnîfindendür -rahimehu’llâh-. Bu sâzı Isfahan’a gelicek düzmişdür. Ve muğnî rebâbdan ve kânûndan ve nüzheden çıkarmışdur. Ve bu dahı zerdâlû ağacından yonulmak gerekdür. Ve muğnînün çanağı rebâb çanağından büyük gerekdür. Ve destesisi dört bucaklu gerekdür. Ve çanağınun uzunlığı bir karış ve biş koşa barmak gerekdür. Ve eni bir karış ve dört koşa barmak gerekdür. Ve derinliği dört açuk barmak gerekdür. Ve destesinün uzunı iki karış ve üç açuk barmak gerekdür. Ve derinliği iki koşa barmak gerekdür. Ve çanağınun yüzini rakk-ıla yapışdurmak gerekdür. Ammâ çeng gibi anun dahı içini tutkâl-ıla ve sırça unıy-ıla suvamak gerekdür. Andan sonra rakkı yapışduralar. (Şirinova 2008: 250)

Kaynakça


Bardakçı, Murat (2011). Ahmedoğlu Şükrullah’ın Risalesi ve XV. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı. İstanbul: Pan Yay.

Kamiloğlu, Ramazan (2007). Ahmed Oğlu Şükrullah ve "Edvâr-ı Mûsikî" Adlı Eseri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. 

Şirinova, Zümrüt (2008). Şükrullah’ın "İlmü’l-Edvar'ı" (giriş - inceleme - metin - sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Uludemir, Gözde (1995). Şükrullah Efendi ve Risâle min İmi'l-Edvar. Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Uslu, Recep (2019). "Osmanlı’da Anadolu Edvarları Kronolojisi". Türk Musikisi Atlası. C. 1. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 219.

Uslu, Recep (2021). "Kitâb-ı Edvâr-ı Şükrullah". Bize Yön Veren Metinler III. Beylik'ten Cihan Devleti'ne (1299-1606...). (der. A. Alatlı; ed. Ö. Ceylan). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yay. 518-519.

Yekta, Rauf (1334). "Eski Türk Mûsikîsine Dair Tarihi Tetebbular: 2-3: Türk Sazları". Milli Tetebbular Mecmuası, (4-5): 135-141.

Yekta, Rauf (2008). "Eski Türk Mûsikîsine Dair Tarihi Tetebbular: 2-3: Türk Sazları". Musikişinas, (10): 74-99.

Atıf Bilgileri


Uslu, Recep. "RİSÂLE MİN-İLMİ'L-EDVÂR (ŞÜKRULLÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-min-ilmi-l-edvar-sukrullah. [Erişim Tarihi: 05 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
6 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle