Hasan Cemâlî Baba olarak tanınan ve bir Bektaşi şairi olan Tekirdağlı Kürt Hasanzade Hasan Hüsnî Cemâlî Baba (1830-1924?) tarafından kaleme alınan tasavvufi risale. Rehnümâ-yi Sâlikîn (Saliklerin Rehberi) adlı risale, saliklere yani bir mürşidin yanında manevi sefere çıkan kişilere kılavuz kitap olarak hazırlanmıştır. Hüseyin Hâkî tarafından 1293’te (m.1876) istinsah edilmiştir. Eserin nüshası Millî Kütüphane’de Y.Z. F.B 169/2 numarasıyla kayıtlıdır (Yıldırım 2005: 36).

Eser Allah’a hamd, peygambere ve ehlibeyte salât ve selam ile başlar. Kitapta dört ana başlık bulunmaktadır. Birinci ana başlık Hz. Muhammed’in meşhur “Nefsini bilen Rabbini bilir” hadisinden oluşur (Hasan Cemâlî Baba 2014: 4-9). Diğer başlıklar “İnsan” (Hasan Cemâlî Baba 2014: 9-15), “Muhabbet, aşk ve şevk” (Hasan Cemâlî Baba 2014: 16-22), “Miraç”tır (Hasan Cemâlî Baba 2014: 22-29). Her ana başlığın altında üçer olmak üzere toplam on iki de ara başlık vardır. Bunlar sırasıyla “Nasıl anlamalı?”, “Tarikat ehline göre”, “Hakikat ehline göre”, “Ne varsa âlemde vardır âdemde”, “İnsan vücudu”, “Gaybi unsurlar”, “Muhabbet”, “Aşkın halleri”, “Şevk”, “Cisimler âleminin ruhları”, “Manevi sefer”, “Marifet miracı” adlarını taşımaktadır. Hasan Cemâlî Baba, kitabı bilinçli olarak bu şekilde düzenlemiştir. Zira o, kitaptaki dört ana başlığın Alevi-Bektaşi düşünce sistemindeki dört kapı anlayışını, on iki ara başlığın da on iki makamı temsil etiğini henüz eserin başında bildirmiştir (Hasan Cemâlî Baba 2014: 1).

Kısa açıklamalara yer verilen risalede Hasan Cemâlî Baba, ayet ve hadisler ışığında Bektaşi tarikatının irfan anlayışını anlatmıştır. Nefs, zahir ve bâtın ilmi, dört kapı, mürşid-i kâmil olmak, gayb âlemi, gizli ilimler, cennet, cehennem, ilâhi aşk, taklidî ve tahkikî iman, manevi seferin ne şekillerde gerçekleştiği gibi dinî tasavvufî konulara dair yorumlar getirmiştir. Ayetlerin ve hadislerin zahiri ve bâtıni yorumları Ehlibeyt merkezli olarak yapılmıştır. Hasan Cemâlî Baba risalenin başında “Hisse-i Âl-i Abâ ey nur-ı ayn/Anları bilmek ve sevmek asıl dîn/On İki İmam’ı hak bilen kişi/Zâhir û bâtında doğrudur işi” (2014: 3) diyerek tevella ve teberra inançlarını da dile getirmiştir.

Rehnümâ-yi Sâlikîn (Saliklerin Rehberi) Arap alfabesiyle ve nazım-nesir karışık şekilde kaleme alınmıştır. Ancak eserde nesir kısımlar daha baskındır. Hasan Cemâli Baba, ele aldığı konuları nesir şeklinde açıklamış, öne sürdüğü fikirleri ara ara din ve tasavvuf konulu şiirlerle desteklemiştir. Açık ve anlaşılır bir dille yazılan risalenin eğitimli bir elden çıktığı açıktır.

Eser, Seyfullah Yıldırım tarafından 2005 yılında yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bu çalışmada Hasan Cemâlî Baba’nın Rehnümâ-yi Sâlikîn de dâhil beş eserindeki şekil özellikleri, eserlerin dinî-tasavvufî yönü ve transkripsiyonlu metinleri ortaya konulmuştur (Yıldırım 2005). Eserin metni 2014 yılında ise Kahraman Özkök tarafından günümüz Türkçesine aktarılmış ve kitap olarak yayımlanmıştır (Hasan Cemâlî Baba 2014: 22-29).

Şairin biyografisi için bk. “Cemâlî Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-baba