- Yazar Biyografisi (TEİS)
Fâris/Fârisî, Mehmed Fâris Paşa ibn İsmâ'îl Paşa - Madde Yazarı: Prof. Dr. Müjgân Çakır
Prof. Dr. Hanife KONCU - Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:15/09/2022
RAVZA-İ ALİ (FÂRİS/FÂRİSÎ)
Şehid Ali Paşanın icraatı ve Mora'nın fethine dair eserFâris/Fârisî, Mehmed Fâris Paşa ibn İsmâ'îl Paşa (d. ?/?-ö.?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şehid Ali Paşanın 1128/1716 tarihine kadar gösterdiği faaliyetleri özellikle de Mora fütûhâtını anlatan Fârîs/Fârîsî Mehmed Paşa tarafından yazılan eser. Genel itibariyle mensur olan eserin içerisinde 35 manzume de bulunmaktadır. Bu manzumeler 1 kasîde, 1 gazel, 7 mesnevî, 8 kıt'a ve 18 beyitten ibarettir.
Eser, 15 beyitlik bir tevhidle başlar, ardından “Na‘t-ı Resûl-i Ekrem” başlıklı 14 beyitlik bir kısım gelir. Daha sonraki mensur kısımda Sultan III. Ahmed’in övgüsüne geçilir. Fârîs metnin ilerleyen kısımlarında zamanının yöneticilerinin ömrün sadece bugünden ibaret olduğunu düşünüp rahatlarına baktıklarını ifade eder. Bu sebeple onlara misal olacak hâdiseleri ve Ali Paşanın faydalarını anlatacak olan müellif eserine Ravza-i Alî ismini koyduğunu da belirtir. Kendisinin Fârîsî Mehmed Paşa ibn İsmail Paşa olduğunu, Edirne’de doğduğunu, babasının yirmi sene kadar vezarette bulunduğunu, özellikle ömrünün İslâm adalarında muhafaza ve seferlerde geçtiğini, 1110/1698-99 senesinde vuku bulan seferde babasının yanında yer alıp Mora etrafındaki yerlerin ve İnebahtı Kalesinin alınmasında bizzat bulunduğunu söyleyen Mehmed Paşa, şahit olduğu olayları aklında kaldığı şekliyle anlattığını vurgular. Yazar bu eseri Ali Paşanın vezarete getirilmesi üzerine tebrik bağlamında yazdığını söyler. Bu kısımda 8 beyitte nazmen Paşayı öven şair ardından da “Mürâca‘at-ı Hâme” başlığı altında 3 beyitlik bir manzume söyler. Ona göre Ali Paşanın gösterdiği yararlardan biri de İsveç kralıyla ilgili hâdiselerde söz konusu olmuştur. İsveç kralının Osmanlı tarafından beş sene misafir edilmesi meselesinde, Osmanlı hazinesi oldukça fazla zarara uğramış, kral Ali Paşanın gayretleriyle ülkesine geri gönderilmiştir. Fârîs metnin bu kısmında da kralın ülkesine dönüşü için yazdığı 7 beyitlik tarih şiirini kaleme alır. Hotin Kalesinin inşâ edilmesinde Ali Paşanın büyük faydaları olmuş, Eflak voyvodasının katli ve Eflak’ın fethi hususunda yarar göstermiş, ölen voyvodanın yerine yenisini naspetmiştir. Fâris, Vezir Ali Paşanın rüşvet değil hediyeye bile meyletmediğine şehadet ettiğini belirtir. Ali Paşanın kendi ihtiyacı olmayan variyetini hazineye devrettiğini söyleyen Fârîs burada anlatıyı Kemâlpaşa-zâde’nin (ö. 1534) 4 mısrası ile süsler. Osmanoğlu Nasûh Paşayı ortadan kaldıran da Ali Paşadır. Bu konu Nasûh Paşanın öldürülüşüne düşürülen tarihin yer aldığı 1 beyit ile tamamlanır. Yazar, Ali Paşa icraatından, onun Mora üzerine gerçekleştirdiği fetih hareketinden uzun uzadıya bahseder, fethedilen yerler için tarih şiirleri söyler, Çoka Adasının alınışıyla ilgili 2 beyit, Mezistre, Fenar, Kelefa ve Mora’nın alınışıyla ilgili olarak da birer beyte yer verir. 1125/1713-14’ten 1128/1715-16 senesi başlarına kadar olan hâdiseleri anlattığını ifade eder. Eserini kısa tutmasının sebebini ise “sözün iyisinin, öz olup geniş anlam taşıyanı” olduğu görüşüne bağlar. Okuyanlardan af diler ve rahmetle yad edilmeyi ister. Metnin en sonunda “Târîh-i Hatm-ı Târîh-i Ravza-i Alî” başlıklı 5 beyitlik, “Kasîde-i Fârîsî Paşa Der-hakk-ı Sadr-ı Âlî Alî Paşa” başlıklı 24 beyitlik bir şiir de bulunmaktadır.
Ravza-i Alî bahsi geçen paşanın icraatını takip açısından önemli bir metin olmakla birlikte müellifinin hüviyeti dolayısıyla esere kattığı edebî değer bakımından da dikkat çekicidir. Şehid Ali Paşa adıyla anılan Silahdar Ali Paşanın yine bir devlet görevlisi olan Mehmed Fârîs Paşa gözünden icraatının anlatıldığı metinde, müellifin dönemle ilgili yaptığı şahsî değerlendirmeler de eserin diğer bir önemli vasfıdır. Fârîs Paşanın Ali Paşanın maiyyetinde bulunan devlet görevlilerinden biri olması metinde Ali Paşa yönünde pozitif bir yaklaşıma sebebiyet verdiği âşikârdır. Ravza-i Alî, müellifinin başvurduğu çeşitli anlatım teknikleri itibariyle de dikkat çekicidir. Mesela rüşvetle ilgili yer verdiği hikâye ya da büyük ihtimal Ali Paşa ağzından kendisinin söylediği şiirler ile bir kilise çanının dilinden yazdığı manzume bunlardan bazılarıdır.
Ravza-i Ali'nin tek nüshası, Topkapı Sarayı, Emanet Hazinesi Bölümü 1421 numaradadır. 30 yapraktan meydana gelen eserin her sayfasında genellikle 15 satır bulunmaktadır. Eser üzerinde Müjgân Çakır ve Hanife Koncu'nun bir makalesi vardır (2021).
Eserden Örnekler
Ravza-i Ali'den
Mevâdd-ı mezkûrûndan zübde-i tahrîrâtım ki hâtime-i târîh-i muhtasarımızdır vezîr-i müşârünileyh hazretlerinin Mora cezîresi üzerine olan azîmet-i âlîleri ve sebeb-i teveccühleridir. Cezîre-i mezbûrede olan kılâ' u kasabâtları otuz sene dest-i düşmende giriftâr olup derûnunda olan cevâmi' ü mesâcid-i şerîfler asnâm u sâlibler ile memlû ve menâr-ı bâlâ-kadleri şehr-i sıyâmda encüm-âsâ kanâdîl-i ziyâ-güster ile müzeyyen ve ezân u temcîd ile mu'anven iken mengûş-vâr ceres ile şerefe-i gûşu tahkîr ve sadâ-yı nâkûs ile âzürde olup
Ceres feryâd edip eder İlâhî
Nedir bu ben sadâ-dârın günâhı
Şerîk edip sana isyân ederler
Beni âlet kılıp bühtân ederler
Hudâ birdir derem her dem kılıp zâr
İkilikden rücû' etmez o küffâr
Niyâzımdır şeb ü rûz sen Rahîm'e
Ki anlarla beni koyma cahîme
diye lisân-ı hâl ile feryâd u zârı âlemi memlû eylemişdi. Ma'hazâ cumhûr-ı makhûrun hilâf-ı sulh u salâh ve mugayyir-i ahd-nâme-i hümâyûn kerrâren ve merrâren hareket-i bed-ahlâkı zuhûr eylemişdi. Rü'esâ-yı devletimizin mülâhaza-i bî-fâ'idelerinden nâşî agmâz u müsâmahaları sebebiyle hadd u hudûdu bildirilmeyip gün günden mel'anet ü sakâveti müştedd olup alâ-hâle kalmış idi. "El-umûru merhûnetün bi-evkâtihâ" mısdakınca zamân-ı sa'âdet-i müşârünileyhde dahı ol kâfir-i bî-dîn telezzüzlendigi mel'anet ile asr-ı müşârünileyhi mürûr eden evkâta kıyâs edip şakâvet-i mel'anetinin tecdîd ü bî-dînligin zuhûra getirdikde sadr-ı a'zam ve müşîr-i efham ol gâzî vezîr hazretleri kemâl-i diyânet-i sadâkatlerinden nâşî tahammülden berî olup gayret-i âsâfâneleri ve hamiyyet-i vezîrâneleri deryâ-yı şecâ'atde cûş u hurûşa gelip "Ve câhidü fi'llâh Hak cihâdehu" nass-ı şerîfiyle amel ve ceng ü harb niyyetiyle esbâb-ı sefere şürû' ve cezîre-i merkûmede vâki' cevâmi' ü mesâcid-i şerîfleri nukûş-ı tasâvîrden tathîr ve menâr-ı ser-kadlerin sadâ-yı çandan istihlâs ve mekâbir-i Müslimîn'i râyiha-i kerîhlerinden pâk için ...... (Çakır-Koncu 2021: 446-448).
Kaynakça
Baysun, Cavid (1986). “Ali Paşa, Damad.” İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: MEB Yay. 328.
Çakır, Müjgân ve Hanife Koncu (2021). "Şehîd Ali Paşa'nın İcraatı ve Mora Fethine Dair Bir Eser: Fâris'in Ravza-i Alî'si". İskender Pala Armağanı. İstanbul: Kapı Yay. 375-468.
Özcan, Abdülkadir (2010). “Şehid Ali Paşa.” İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yay. 433-434.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MEVLİD (ABDÎ) | Abdî | Doç. Dr. Hasan Kaya |
Görüntüle | ||
2 | ÇIÇEK BAHÇESİ (KISM-I EDEBÎ) | Ahmed Cemal | Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz |
Görüntüle | ||
3 | MAHSÛL-İ ÖMRÜM (MEHMED NÂİM) | Mehmed Nâim | Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz |
Görüntüle | ||
4 | MUSAVVİRÂT-I ŞEVK (NÂMIK) | Nâmık, Alî Rızâzâde Nâmık Kemâl | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
5 | BIR MÜTEVERRİMENİN HİSSİYÂTI (TEPEDENLİZÂDE HÜSEYİN KAMİL) | Tepedelenlizâde Hüseyin Kamil | Dr. Necla Dağ |
Görüntüle | ||
6 | BEYTÜ’L-HAZEN (FÂİZ) | Ferâizcizâde Osman Fâiz | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
7 | GEHVÂRE-I EDEB (GELİBOLULU MEHMED RIF'AT) | Rıf’at, Gelibolulu Mehmed Rıf'at | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
8 | İNŞİRÂH (MEHMED CEMÂL) | Mehmed Cemâl ( d. ?/? – ö. 1305/1887-88’den sonra) | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
9 | FERSÛDE (MESUD) | Erganili Mesud | Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz |
Görüntüle | ||
10 | TERÂNELERİM (HALÎL RÜŞDÎ) | Halîl Rüşdî | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
11 | BİR BÎÇÂRENİN TÂRİH-İ HAYÂTI (CEMİL) | Cemil | Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek |
Görüntüle | ||
12 | GONCA-İ HAYÂTIM (SALÂHÎ) | Mehmed Selâhaddîn | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
13 | ŞERHU NAZMİ'L-LE'ÂLÎ / ZİYÂ'U'L-KULÛB | Ahmed el-Behisnî | Dr. Öğr. Üyesi Ömer Faruk Güler |
Görüntüle | ||
14 | NAZMÜ'L-LE'ÂLÎ DER-TERCÜME-İ NESRÜ'L-LE'ÂLÎ (KÂSIM) | Kâsım | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
15 | CİNÂNÜ'L-CENÂN (VÂHİDÎ) | Vâhidî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
16 | MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) | Hıfzî | Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR |
Görüntüle | ||
17 | NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) | Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin | Diğer Aybala Sena KÜTÜK |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) | Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
19 | TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullah Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
20 | TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
21 | TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
22 | DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) | Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi | Diğer Ahmet Serdar Erkan |
Görüntüle | ||
23 | MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) | Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
24 | AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) | Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi | Diğer Nükran ERBAŞ Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler |
Görüntüle | ||
25 | DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) | Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle |