PEND-NÂME / AHMEDİYYE (AHMED MÜRŞİDÎ)
dinî-ahlâki nasihatname
Ahmedî / Mürşidî, Seyyid Ahmed Mürşid Efendi (d. 1100/1688/89-ö.1174/1760)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed Mürşidî (ö.1174/1760)’nin dinî ve ahlâki konulardaki nasihatlerini içeren, 1149/1736-37 tarihinde yazdığı mesnevisi. Pend-nâme'de, aruzun genellikle “mefâîlün mefâîlün feûlün” ve “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıpları kullanılmıştır. Eser, Ahmediyye ve Pend-i Mürşid isimleriyle de bilinmektedir (Kiremitçi 2009: 241, 750). Şair, eserin mukaddimesinde verilen bilgiye göre   Mürîdî’nin Pend-i Ricâl adlı mesnevisini görüp okumuş ve ona nazire yazmaya karar vermiş ve 18 hikâyeyi de ondan almıştır (Kılıç 2014: 288). Neşirlerde ve yazmalarda farklılık göstermekle birlikte, eser üzerine yapılan iki tez çalışmasında beyit sayısı 9557 olarak tespit edilmiştir (Karpınar 1999; Türkeri 1999). Ali Emirî, Tezkire’sinde Pend-nâme’nin birçok defa basıldığını ve istinsah edildiğini belirterek, eserin özellikle köylüler arasında  çok okunduğunu ve beğenildiğini anlatır (Kadıoğlu 2018: 26).

Tamamı kırk bir beyitten ibaret olan esirin Mukaddime'sinde, tevhid, münacât, na’t, övgü, miraç gibi, bu tür eserlerde alışılagelmiş  başlıklar yoktur. Kırk birinci beyitten hemen sonra ise "mebhas" başlığı altında konuların işlendiği asıl bölüme geçer.  Bu kısım elli bölümden oluşur. Eserde  birkaç kaside de bulunmaktadır. Halkı dinî ve ahlâki yönden eğitmek gayesiyle kaleme alınan eserde, önce haram mal yeme, katil olma, tütün içme, saz çalma, tövbe etme, evlenme vb. gibi konular üzerinde durulur, ardından da konuyla ilgili sade bir dille  bir hikâye anlatılır. Şair, her hikâyenin sonunda da kendisini tövbe ve istiğfara davet eder.  Bunlar içerisinde en çarpıcı olanlarından biri “Duhan”, diğeri ise “Avrat Pehlevan” hikâyesidir.

Pend-nâme, Arapça ve Farsça sözcüklerden uzak, sade bir Türkçeyle yazılmıştır. Fakat eserde birtakım dil ve nazım hataları görülebilmektedir. Şairin asli amacı,  sanat kaygısı değil dinî ve ahlâki öğütleri halka ulaştırmaktır.  Pend-nâme, halk arasında kendi türü içerisinde en çok okunan eserler arasında yer alır. Esere, Erzurumlu Muhammed Şerîfî (ö. 1260/1844) tarafından 1226/1811 tarihinde Pend-i Gülistân adlı bir nazire yazılmıştır (Kiremitçi 2009: 225, 241-242).

Eserin sekiz yazma nüshası vardır: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Yazmalar No: 2150; Millet Kütüphanesi No: 1882; Erzurum Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı No:111; Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü No:3543 (bk. Çakmak 2019: 7); Milli Kütüphane’de 1882, 784 ve 2113; Konya İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi No:13662 (bk. Karpınar 1999: VII-IX). Pend-nâme'nin ilk 5094 beytinin tenkitli metnini Behsat Karpınar (1999), sonraki 4463 beytinin tenkitli metnini ise Seydi Türkeri (1999) yüksek lisans tezi olarak hazırlamıştır. Hilal Çakmak da yüksek lisans tezinde eserin diliçi çevirisini yapmıştır (2019).

Şairin biyografisi için bk. “Ahmedî / Mürşidî, Seyyid Ahmed Mürşid Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-mursidi-seyyid-ahmed-mursid

Eserden Örnekler


Mebhas-ı Duhân

Şimdi halkımuz duhân yârânıdur

Gice gündüz sevgülü yârânıdur


Bûs idiüp ağzını emdügin duhân

Yarın üstüne gelüp olur duman


Haşr olınursan anunla bilmiş ol

Böyle buyurdı hadis ile resûl


Ol didi yarın ola mahşer demi

Haşr oluna sevdügile âdemi (Türkeri 1999: 111).


Ma’âsîden İctînâb

Bir hikâye var idem anı beyân

Nefsi üzre oldı ‘avrat pehlevân


Bir gün anın zevci eylemiş sefer

Kardaşına evi ısmârlar gider


Fâsik imiş ol kişinin kardaşı

Hatuna ister kıla noksân işi


Âşıkam dir sana anla sırrımı

Hukka-i la’linde sakla dürrimi


Râzıya olmaz ana hatun ‘ayân

Ol kişi dir kıluram sana ziyân


Hatun ider ne ziyân itsen bana

Râzıyam ben fıska râm olmam sana (Türkeri 1999: 18).


Kaside-i Dünyâ

Umulmaz bir vefâ senden yalan dünyâ değil misin

İrişmez fendân ziyân dünyâ değil misin


Viripsen Ahmedî meyli bu dünyâ suğlına hayli

Bu zen mekkâreye gönül viren ednâ değil misin (Türkeri 1999: 197)


Tetimme’-i Kitâb

Temam oldı kitab elhamdü-lillâh

Hudâ ‘avnile kıldum bunı billâh


Ahmedî kapuna gelmişdür tehî

Yok elinde sana yarar bir şeyi


Pendina târih dinildi Ahmedî

Rahmet ile bul cinân-ı sermedî


Ki tarih bin iki yüz içre ey cân

Kitâb-ı Ahmedî’yi kıldı itmâm


Bin ikiyüz senesi seksan üçi

Tahrir itdüm ‘avniyâ çekdüm göçi


Kim kılursa bu ‘Alemdâr’a du’â

Rahmet itsün hakk ana yevme’l-cezâ (Türkeri 1999: 224-227).

Kaynakça


Ahmed Mürşidî (1304). Ahmediyye (Pend-nâme). İstanbul: Sahhaf İbrahim Efendi Matbaası.

Çakmak, Hilal (2019). Diyarbekirli Ahmed Mürşidî’nin Pendnâmesi’nin Dil İçi Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.

Güçlü, Agâh (1968). Ahmed Diyârbekri Pend-i Ahmedî Kitâb-ı Mürşid. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.

Kadıoğlu, İdris (2018). Ali Emîrî Efendi Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 25.10.2021].

Karpınar, Behsat (2019). Ahmed Mürşidi'nin Pend-name'sinin (İlk 5094 Beyiti) Tenkitli Çeviri Yazısı ve Metni. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Kılıç, Atabey (2014). “Diyarbekirli Ahmed-i Mürşidî’nin Pend-nâme Adlı Mesnevisi ve Neşri Üzerine Notlar”. VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Alî Emîrî Hatırasına. Diyarbakır, 15 - 17 Kasım 2012., s. 287-295.

Kiremitçi, Ferdi (2009). Muhammed Şerîfî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği, Eğitim Anlayışı ve “Pend-i Gülistan” Adlı Eseri (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Mermutlu, M. Sait (2012). Diyarbekirli Ahmed Mürşidî-Pendnâme. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Türkeri, Seydi (1999). Ahmed Mürşidi'nin Ahmediyesi (Tenkitli Metin, 5094 Beyitten Sonraki 4463 Beyit). Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Yananlı, Hüseyin Rahmi (1989). Kitab-ı Mürşid-i Pend-i Ahmedîye. İstanbul: Bedir Yay.

Atıf Bilgileri


Türkeri, Seydi. "PEND-NÂME / AHMEDİYYE (AHMED MÜRŞİDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/pend-name-ahmediyye-ahmed-mursidi. [Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 YÛSUF U ZÜLEYHÂ (AHMEDÎ / MÜRŞİDÎ) Ahmedî/Mürşidî, Seyyid Ahmed Mürşid Efendi Araş. Gör. Zehra Öztürk
Görüntüle
2 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
3 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
4 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
9 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
10 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
11 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle