Tam adı Tekirdağlı Kürt Hasanzade Hasan Hüsnî Cemâlî Baba (1830-1924?) olan Hasan Cemâlî Baba tarafından kaleme alınan şiirler. İstinsah tarihi ve müstensihi bilinmeyen eser, Millî Kütüphanede 06 Mil Yz A 918 arşiv numarasıyla ve Eş’âr adıyla kayıtlı bulunmaktadır. Eser kareli defter kâğıdına rika ile yazılmıştır. 200x152 - 175x150 mm. boyutlarındaki el yazması eser, on yapraktan ibarettir (Yıldırım 2005: 37-38). Bir münacat, on beş naat, bir risale, iki nutuk ve bir nefesten oluşan eser, Arap alfabesiyle ve Türkçe kaleme alınmıştır. Sadece eserdeki başlıklar Farsçadır.

Nutk-ı Cemâlî Baba, Allah’ın vasfedilmekten münezzeh olduğunu anlatan “Münacat-ı be-Dergâh-ı Kadiü`l-Hacat” başlıklı bir münacat ile başlar. İkinci şiir, Hz. Muhammed’i öven bir musammat gazeldir. Üçüncü şiir de naat başlığını taşır ve Hz. Ali’nin velayetini anlatır. Dördüncü şiir İmam Hasan’ı, beşinci şiir İmam Hüseyin’i, altıncı şiir İmam Zeynel Abidin’i, yedinci şiir İmam Muhammed Bakır’ı, sekizinci şiir İmam Cafer Sadık’ı, dokuzuncu şiir İmam Musa Kazım’ı, onuncu şiir İmam Ali Rıza’yı, on birinci şiir İmam Muhammed Taki’yi, on ikinci şiir İmam Ali Naki’yi, on üçüncü şiir İmam Hasan Askeri’yi, on dördüncü şiir ise İmam Muhammed Mehdi’yi anlatan naatlardan oluşur. On beşinci şiirin başlığında On İki İmam’ın tamamını öven ve üstün niteliklerini anlatan bir naat olduğu ifade edilse de şiirde Hz. Muhammed, Hz. Hatice ve Hz. Fatıma da övülmüştür. Bu naattan sonra eserde nesir şeklinde kaleme alınan tek metin yer almaktadır. “Risale-i Kelam-ı Mutasavvıfiyye” başlıklı bu kısa bölümde birtakım irfanî konulara temas edilmiştir. “Der-Nutk-ı Cemali Baba” başlıklı on altıncı şiir, irfanî temalı beş beyitten oluşur. On yedinci şiir, “ya Resulullah” ifadesiyle biten Hz. Muhammed’e yazılmış bir naattır. On altıncı şiir, hece vezniyle kaleme alınan bir nefestir. On dokuzuncu ve son şiir ise beyitler halinde yazılmış bir nutuktan ibarettir (Yıldırım 2005: 369-391).

Hasan Cemâlî Baba, eserinde genel olarak Bektaşiliğin temel inançlarından üç tanesini işlemiştir. Bunlardan birincisi Allah inancıdır. Eserde yer alan ilk şiir, Allah inancını ele alan bir münacattır. Bu şiirde yaratıcının üstün vasıflarından, akıl ile kavranamayacak oluşundan, vahdet inancından ve şairin kulluk anlayışından söz edilmiştir. Diğer şiirlerde de Allah inancı dolaylı yollardan dile getirilmiş ve ilahi aşkı terennüm eden irfanî ifadelere yer verilmiştir. Hz. Muhammed’i öven ve sıfatlarını anlatan iki naat ile Bektaşilikteki peygamberlik inancına atıf yapılmıştır. Bu şiirlerde şeriat ilminin peygamber aracılığıyla tamamlandığı söylenerek onun âlemde emsalsiz olduğu vurgulanmış ve ona salâvat getirmenin önemi ortaya konulmuştur. Şair, Hz. Ali’yi konu ettiği şiirinde onunla özdeşleştirilmiş olan Zülfikâr, Düldül, Ebu Turab, Şah-ı Merdan gibi sözcükleri kullanarak onu tanıtıp övmüştür. Ardından Hz. Hasan’ı ve Hz. Hüseyin’in sıfatlarını ve özelliklerini övgüyle tanıtmıştır. Kerbela katliamına vurgu yapmıştır. Nutk-ı Cemâlî Baba esas itibarıyla Bektaşiliğin temel inançlarından On İki İmam inancını anlatmakta ve onların vasıflarını açıklamaktadır. On İki İmam’ın her biri için tek tek naat yazılmış ayrıca kaleme alınan bir naat ile bir nutukta da On İki İmam’ın tamamı isimleri ile zikredilmiştir. Bu şiirlerde ise On İki İmam’ın Hz. Muhammet’ten sonra İslam dininin temsilcileri oluşundan, takva sahibi insanların imamı olmalarından, ilim ve irfan sahibi olmalarından, Hz. Hızır’a verilen ilm-i ledün’ün varisi olup Allah’ın sırlarını bilmelerinden, peygamberin varisi olup tertemiz kılınan ehlibeytin soyundan geldiklerinden, güçlü savaşçılıklarından, zahir ve bâtın sırlarına hakim olmalarından, adil olma konusunda benzerlerinin olmayışından, din yolunda gördükleri cefalardan söz edilir. Onların yolundan gidenlerin kurtuluşa ereceği ifade edilir. Ayetlere ve hadislere yapılan atıflar da eserde dikkat çekmektedir. Örneğin, eserdeki Allah’ın övüldüğü ilk şiirde yer alan “ulu`l-ebśār” ifadesi, Kuran-ı Kerim’deki Âli İmrân Sûresi 13., Nûr Sûresi 44., Haşr Sûresi 2. ayetleri hatırlatmaktadır. Eserin ruhunu, batınî ve irfanî bilgiler oluşturmaktadır (Yıldırım 2005: 369-391).

Nutk-ı Cemâlî Baba’daki şiirlerin bir kısmı aruz bir kısmı ise hece vezniyle yazılmıştır. Aruzun “Mefailün / Mefailün / Mefailün / Mefailün”, “Fâ`ilâtün / Fâ`ilâtün / Fâ`ilâtün / Fâ`ilün” kalıpları, hecenin ise 11’li (6+5) ve 10’lu (5+5) kalıbı kullanılmıştır.

Hasan Cemâlî Baba’nın Nutk-ı Cemâlî Baba da dâhil olmak üzere beş eserinin şekil özellikleri, eserlerin dinî-tasavvufî yönü ve transkripsiyonlu metinleri, Seyfullah Yıldırım tarafından Hasan Cemâlî Baba Hayatı, Sanatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme başlığıyla yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (2005).

Şairin biyografisi için bk. “Cemâlî Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-baba