NUHBETÜ’L-ETFAL (RÜŞDÎ)
dil kitabı
Rüşdî, Doktor Mehmed Rüşdî Bey (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mekteb-i Tıbbiye doktorlarından  Yarbay Mehmet Rüşdî Bey'e ait olan Türkçe öğretimiyle ilgili mensur eser.  68 sayfadan müteşekkil olan kitapta yer alan ifadelere ve Milli Kütüphanedeki kayıtlara göre  kitabın delikli kağıt denilen bir eki olduğu ifade edilmişse de bu ek günümüze ulaşmamıştır (Aksoy, Z. Gürel 2016:58).

Eser, öğretmenlere öğrencilerin zorlanacağı konularda tavsiye verme niteliğinde hazırlanmıştır. Eserin giriş bölümünde harflerin yazılış şekilleri hakkında bilgi verilir. Dr. Rüşdî Bey, kitabının giriş kısmında elifba kitaplarında p (پ), ç (چ), j (ژ) harflerinin bulunmadığını, oysa bu harflerin "para, portakal, çarşaf, çorap, ejderha, müjde" gibi kelimelerde kullanıldığını söyleyerek bu harflerin de alfabe kitabına konulmasını istemiştir (Aksoy ve Z. Gürel 2008: 20). Böylece elifbaya bağlı olmakla birlikte harf sayısını 29’dan 35’e çıkarmıştır. Türkçede yer alan k, g, ğ ve n harfleri ile o, ö, u, ve ü sesli harfleri için Mehmed Emîn Efendi, Fuâd ve Cevdet Paşa tarafından yapılan öneriler bu eserde kabul edilmiştir (Binbaşıoğlu 2004:177). Eserde ayrıca, rakamların yazılışları (1’den 9’a; 9’dan 90’a; 100’den 900’e; 1000’den 9000’e kadar) ve üstün, esre, ötre ile tenvin hakkında açıklamalar mevcuttur (Şahbaz 2005: 41). 

Nuhbetü‟l-Etfâl, ilk okuma ve yazma öğretimi alanında orijinal bir yere sahiptir. Eserde önce sözcükler öğretilir sonra karşılıklı konuşma metinlerine yer verilir. Ayrıca soru- cevap bölümü ve öğrencilere nasihat niteliğinde cümlelerin de bulunduğu bir bölüm bulunmaktadır.   Dr. Rüştü Bey, eserinde çocuklara alfabe öğretirken alıştırma imkânı sunmak ve okuma zevki kazandırmak için çocuk hikâyeleri, fabllar ve ders veren, diyalog içeren metin örneklerine  de yer vermiştir (Gökşen 1985: 15). 

Eser Mekteb-i Tıbbiye-i Şahâne Nazırı İsmail Hakkı Paşa ile Sultan Mecid'e (ö. 1861) takdim edilmiştir. Taş baskı olan eser 1274/1858 tarihinde İstanbul Çırçır‟da bulunan ressam Necib Efendi'nin litografya atölyesinde Ramazan ayının sonunda basılmıştır (Aksoy, Z. Gürel 2008:17).

Şairin biyografisi için bk. “Rüşdî, Doktor Mehmed Rüşdî Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusdi-doktor-mehmed-rusdi-bey 


Eserden Örnekler


Ö Harfinin Öğretimi

Ör: Çorabı ördüm yâhûd örme.

Ön: Önümde turma yâhûd önümden kaç.

Bön: Bön âdem ya'ni sâf-derûn.

Çöz: Çuvalın agzını çöz.

Söz: Söylediğim söz ya'ni lakırdı (Mehmed Rüşdü 2016:110).

Arslan İle Fare Hikâyesi

Bir gün bir fareden birisi gâfilen bir arslan önüne çıkar. Arslanı görünce dehşetinden ditremege başlar. Kemâl-i havfından arslana ricâ idüp lutf ve ihsân ile "Beni öldürme, azâd eyle" didikde arslan ricâsını kabûl idüp azâd ider. Arası birkaç gün geçdikden sonra arslan, avcıların dâmına giriftâr olup canını kurtarmaga hayli çalışmış ise de bir fâ'ide görmemiş. Fâre-i mezkûr arslanın bu hâlini görüp etegi dermeyân eyleyerek gelüp dişleriyle agın bendlerini keser, arslanı o berzâhdan kurtarır. İmdi mesel-i mezkûrden ma'lûm ve mefhûm olur ki, cümlede eyilik ve ihsân ile her ne kadar alçak olur ise de bir gün gelir sana imdâdı olur (Mehmed Rüşdü 2016: 164).


Kaynakça


Aksoy, Tarık ve Gürel, Zeki (2008). Türkçe İlk Alfabe Kitabı Nuhbetü’l Etfâl’de Türkçe Öğretim Metodu ve Günümüzdeki Bazı Uygulamalar. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (17); 19-29.

Binbaşıoğlu, Cavit (2004). İlk Okuma-Yazma Öğretimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Mehmed Rüşdü (2016). Nuhbetü'l-Etfâl- Osmanlı Elifbası İle Türkçe Öğretimi Ders Kitabı (hzl. Aksoy, Tarık ve Gürel, Zeki ). Ankara: Elips Kitap.

Mehmed Rüşdü (1274/1858). Nuhbetü’l-Etfâl. İstanbul: Nesib Efendi Destgâhı.

Gökşen, Enver Naci (1985). Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Şahbaz, Namık Kemal (2005). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1928) Türkiye’de İlkokuma ve Yazma Öğretimi. Doktora tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Özbek Arslan, Necmiye. "NUHBETÜ’L-ETFAL (RÜŞDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuhbetu-l-etfal-rusdi. [Erişim Tarihi: 25 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
2 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
3 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
4 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
5 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
6 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
7 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
8 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
9 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
10 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle