Gelibolu ve Kahire Mevlevîhâneleri postnişini Hüseyin Azmî Dede’nin Mevlevî seyr ü sülûküne dair muhtasar bilgi verdiği ve özellikle Konya Mevlâna Dergâhı’nda yürürlükteki kurallar hakkında önemli detaylara temas ettiği risâlesi.

Altmış beş yıllık meşihat tecrübesiyle Azmî Dede’nin irşâd anlayışının ve dönemindeki meselelerin tespiti açısından önemli olan bu eser zikir, murâkabe, semâ, hizmet, kisve-i tarikat, yemek âdâbı gibi Mevlevî sülûküne ve tekke kurallarına ilişkin bilgileri muhtevîdir. Azmî Dede’nin meşâyıh-ı rüsûm olarak nitelediği tekke şeyhi ile sülûk şeyhini birbirinden ayırması ve bazı meşâyıhda nadiren irşâd ile rüsûmun birleştiğini söylemesi dikkat çekicidir. Tarikata girmek için şeyhin kemâli şart değilse de seyr ü sülûk için sülûkün makamlarını müşâhede etmiş, feyz vermeye muktedir bir şeyhin gerekliliğinden söz etmektedir.

Eserde kalbleri incizâba davet için semâın icra edilmesi, nevniyâzların tasfiye-i kalb için günde 2 defa yarım saat murâkabe ile mükellef olması, tehzîb-i ahlâk için 1001 gün türlü hizmetin îfa edilmesi, sâliklerin huzûr-ı kalb için yemek esnasında dahi samt ve sükût üzere bulunması gibi edebe ilişkin kurallar bilhassa zikredilmektedir. Nezr-i Mevlevî meselesine de temas eden eser, Mevlevî sikkesinin Hz. Mûsâ'dan Hz. Mevlâna’ya intikal ettiğine dair bilgi sunan Külâh-nâme adlı risâle ile sona ermektedir.

Üç farklı nüshası Yılmaz Soyyer, Selçuk Eraydın, Mahmut Erol Kılıç’ın arşivinde bulunan eser, Sâfî Arpaguş tarafından neşredilmiştir (2014).

Şairin biyografisi için bk. “Azmî, Hüseyin Azmî Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azmi-huseyin-azmi-dede