- Yazar Biyografisi (TEİS)
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa - Madde Yazarı: Dr. Ahmet UĞUR
- Eser Yazılış Tarihi:989/1581
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:24/10/2022
NASÎHATÜ'S-SELÂTİN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
siyaset ve ahlâk kitabıÂlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Gelibolulu Mustafa Âlî’nin devlet yönetimi hakkında bilgiler içeren ahlâk ve siyaset kitabı. Yazar, “Sultanlara nasihatler” anlamına gelen eserini 989/1581 yılında Halep tımar defterdarlığı vazifesinde bulunduğu sırada kaleme almıştır. Eserin asıl adı “Nüshatü’s-Selâtîn” olmasına rağmen “Nasîhatü’s-Selâtîn” olarak meşhur olmuştur (Ertaş 2008: 26).
Müellif nüshası toplam 162 varaktan meydana gelen eser, bir mukaddime, dört bab ve bir hatimeden oluşmaktadır. İçerisinde çok sayıda Türkçe ve Farsça şiir vardır. Eserin mukaddimesinde padişahların ve vezirlerin siyasî olarak tavırlarının nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Yazar bunu iyi ve kötü yöneticiler üzerinden örnekler vererek açıklamıştır. Ayrıca mukaddimede eserin kaleme alınma sebebi ve adı ile ilgili bilgiler de verilmektedir. Birinci bab “lâzıme” adıyla 17 bölümden meydana gelmektedir. Her bir lâzımede padişah ve devletin ileri gelenlerinin halka nasıl davranmaları gerektiği belirtilmiştir. İkinci bab “tarîk” adıyla 8 bölümden oluşmaktadır. Burada da kanuna aykırı davranışlar karşısında oluşabilecek karışıklıklara çözüm önerileri verilmiştir. Eserin üçüncü babı ekonomik ve siyasî bozukluklar hakkındadır. Yazar sadece bozulmalardan bahsetmemekte tıpkı ikinci babda olduğu gibi aynı zamanda bu bozulmalara çözümler de sunmaktadır. Dördüncü bab, yazarın uğradığı haksızlıklarla ilgilidir. Yazar aslında kendi yaşadığı sıkıntılardan hareketle döneminde meydana gelen bozuklukları dile getirmektedir (Ertaş 2008: 32). Eserin hâtime bölümü ise 10 fasıldan oluşmaktadır ve bu bölümde yazar, günlük yaşantıda sıklıkla karşılaşılabilecek konularda öğütler vermektedir. Ayrıca eserin sonunda yazarın kendisine yapılan suçlamalara karşı müdafaasını içeren “tezyîl” adında bir başlık ile eserin anlatmaya çalıştığı konuların ehemmiyetini dile getiren “teznîb” adında bir başlık da bulunmaktadır.
Eserin biri müellif nüshası olmak üzere sekiz nüshası vardır. Eserin tenkitli metni ilk olarak Andreas Tietze tarafından yapılmıştır. İkinci bir tenkitli metin ise Kasım Ertaş tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bunların dışında Orhan Şaik Gökyay eseri Tarih ve Toplum dergisinde tanıtmıştır (1985). Ayrıca Mustafa Akkaya ve Hasan Eroğlu da Nasîhatü’s-Selâtîn’i adalet kavramı özelinde incelemiştir (2017).
Yazarın biyografisi için bk. “Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa
Eserden Örnekler
Emmâ fasl-ı sâlis ki hidmet-kârlarla mülâtafa beyânındadur:
İmdi gerek selâtîn-i kirâm ve vüzerâ'-i 'izâm ve 'ulemâ'-i a'lâm ve meşâyih-i fihâm gerekse kenîzek ü gulâm ve hidmet-kârân-ı nâ-kâm ve cemmâl ü bigâl zümresinden olan liyâm ve bevvâb u tabbâh ıtlâk olınan hüddâm ve sâyir hademe-i sefîlü'l-makâm... Ve ol sürûr bâ'is-i şürûr olup mevlâsı hidmetinden bi'l-küllîye nüfûrına sebeb olmaya ve bunca hidmeti hebâ olmayup zahmeti bilindügine hâmid ü şâkir ve min-ba'd seyyidinün ol makûle şemâtet ü 'itâbına kendüyi mütehammil ü sâbir göre.
li-Münşî-hî
Mâlik oldukda Yûsuf'a mâlik
Olmayayıdı ri'âyete sâlik
Re's mâlinde behre bulınmazdı
Agniyânun re'îsi olmazdı
Ana küfrân-ı ni'met ola günâh
Bunı küfrân-ı hidmet ide tebâh
Kula lâzım itâ'at-i Mevlâ
Oldı mevlâya rıfk u cûd sezâ (Ertaş 2008: 220-221).
Kaynakça
Akkaya, Mustafa ve Eroğlu, Hasan (2017). “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Nüshatü’s Selâtini ve ‘Adalet’ Kavramı”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (3): 100-111.
Ertaş, Kasım (2008). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Nasîhatü’s-Selâtîn İsimli Eserinin Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Gökyay, Orhan Şaik (1985). “Nasîhatu’s-Selâtîn”. Tarih ve Toplum 20: 62-68.
Tietze, Andreas (1979-1982). Mustafa ‘Âlî’s Counsel for Sultâns of 1581. I-II.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
2 | CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR |
Görüntüle | ||
3 | DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
5 | GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
7 | MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
8 | HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
9 | MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
10 | MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Ahmet İÇLİ |
Görüntüle | ||
11 | MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
12 | NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
13 | RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
14 | SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
15 | SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
17 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
18 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
19 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
20 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
21 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
22 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
24 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
25 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |