NASÎHATÜ'S-SELÂTİN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
siyaset ve ahlâk kitabı
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Gelibolulu Mustafa Âlî’nin devlet yönetimi hakkında bilgiler içeren ahlâk ve siyaset kitabı. Yazar, “Sultanlara nasihatler” anlamına gelen eserini 989/1581 yılında Halep tımar defterdarlığı vazifesinde bulunduğu sırada kaleme almıştır. Eserin asıl adı “Nüshatü’s-Selâtîn” olmasına rağmen “Nasîhatü’s-Selâtîn” olarak meşhur olmuştur (Ertaş 2008: 26). 

Müellif nüshası toplam 162 varaktan meydana gelen eser, bir mukaddime, dört bab ve bir hatimeden oluşmaktadır. İçerisinde çok sayıda Türkçe ve Farsça şiir vardır. Eserin mukaddimesinde padişahların ve vezirlerin siyasî olarak tavırlarının nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Yazar bunu iyi ve kötü yöneticiler üzerinden örnekler vererek açıklamıştır. Ayrıca mukaddimede eserin kaleme alınma sebebi ve adı ile ilgili bilgiler de verilmektedir. Birinci bab “lâzıme” adıyla 17 bölümden meydana gelmektedir. Her bir lâzımede padişah ve devletin ileri gelenlerinin halka nasıl davranmaları gerektiği belirtilmiştir. İkinci bab “tarîk” adıyla 8 bölümden oluşmaktadır. Burada da kanuna aykırı davranışlar karşısında oluşabilecek karışıklıklara çözüm önerileri verilmiştir. Eserin üçüncü babı ekonomik ve siyasî bozukluklar hakkındadır. Yazar sadece bozulmalardan bahsetmemekte tıpkı ikinci babda olduğu gibi aynı zamanda bu bozulmalara çözümler de sunmaktadır. Dördüncü bab, yazarın uğradığı haksızlıklarla ilgilidir. Yazar aslında kendi yaşadığı sıkıntılardan hareketle döneminde meydana gelen bozuklukları dile getirmektedir (Ertaş 2008: 32). Eserin hâtime bölümü ise 10 fasıldan oluşmaktadır ve bu bölümde yazar, günlük yaşantıda sıklıkla karşılaşılabilecek konularda öğütler vermektedir. Ayrıca eserin sonunda yazarın kendisine yapılan suçlamalara karşı müdafaasını içeren “tezyîl” adında bir başlık ile eserin anlatmaya çalıştığı konuların ehemmiyetini dile getiren “teznîb” adında bir başlık da bulunmaktadır.

Eserin biri müellif nüshası olmak üzere sekiz nüshası vardır. Eserin tenkitli metni ilk olarak Andreas Tietze tarafından yapılmıştır. İkinci bir tenkitli metin ise Kasım Ertaş tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bunların dışında Orhan Şaik Gökyay eseri Tarih ve Toplum dergisinde tanıtmıştır (1985). Ayrıca Mustafa Akkaya ve Hasan Eroğlu da Nasîhatü’s-Selâtîn’i adalet kavramı özelinde incelemiştir (2017).

Yazarın biyografisi için bk. “Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa

Eserden Örnekler


Emmâ fasl-ı sâlis ki hidmet-kârlarla mülâtafa beyânındadur: 

İmdi gerek selâtîn-i kirâm ve vüzerâ'-i 'izâm ve 'ulemâ'-i a'lâm ve meşâyih-i fihâm gerekse kenîzek ü gulâm ve hidmet-kârân-ı nâ-kâm ve cemmâl ü bigâl zümresinden olan liyâm ve bevvâb u tabbâh ıtlâk olınan hüddâm ve sâyir hademe-i sefîlü'l-makâm... Ve ol sürûr bâ'is-i şürûr olup mevlâsı hidmetinden bi'l-küllîye nüfûrına sebeb olmaya ve bunca hidmeti hebâ olmayup zahmeti bilindügine hâmid ü şâkir ve min-ba'd seyyidinün ol makûle şemâtet ü 'itâbına kendüyi mütehammil ü sâbir göre.  


li-Münşî-hî 

Mâlik oldukda Yûsuf'a mâlik

Olmayayıdı ri'âyete sâlik


Re's mâlinde behre bulınmazdı

Agniyânun re'îsi olmazdı


Ana küfrân-ı ni'met ola günâh

Bunı küfrân-ı hidmet ide tebâh


Kula lâzım itâ'at-i Mevlâ

Oldı mevlâya rıfk u cûd sezâ (Ertaş 2008: 220-221).

Kaynakça


Akkaya, Mustafa ve Eroğlu, Hasan (2017). “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Nüshatü’s Selâtini ve ‘Adalet’ Kavramı”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (3): 100-111.

Ertaş, Kasım (2008). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Nasîhatü’s-Selâtîn İsimli Eserinin Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Gökyay, Orhan Şaik (1985). “Nasîhatu’s-Selâtîn”. Tarih ve Toplum 20: 62-68.

Tietze, Andreas (1979-1982). Mustafa ‘Âlî’s Counsel for Sultâns of 1581. I-II.

Atıf Bilgileri


UĞUR, Ahmet. "NASÎHATÜ'S-SELÂTİN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasihatu-s-selatin-ali-cesmi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
2 CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR
Görüntüle
3 DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
4 DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
5 GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
6 HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
7 MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
8 HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
10 MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
11 MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
12 NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
13 RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
14 SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
15 SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
16 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
17 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
18 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
19 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
20 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
21 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
22 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
23 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
25 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle