Hüseyin Cahit’in 1891’de yayımlanan ilk romanı. İki bölümden oluşan eserin birinci bölümü “Kable’l-İzdivaç” ve “Ba’de’l-İzdivaç” adlarını taşıyan iki başlıktan oluşmaktadır. Bunun yanında romanın başında ve sonunda Hüseyin Cahit’e ait yazılar vardır. Ayrıca eserin başında Ahmet Mithat’ın esele ilgili bir takrizi bulunmaktadır. Servet-i Fünûn döneminde ön plana çıkan Hüseyin Cahit, bu eseriyle Tanzimat romanını örnekler. Hüseyin Cahit, Edebiyat Anıları adlı eserinde bu romanını yazarken Serez’de duyduğu bir hikâyeden yola çıktığını ve Ahmet Mithat romanlarını taklit ettiğini ifade eder.

Nâdîde’deki olaylar şöyledir: Varlıklı biri olan Ali Bey, ağaç kovuğuna bırakılmış bir bebek görür ve Fuat ismini verdiği bu çocuğu evlatlık alır. Zamanla büyüyen Fuat, bir gün Nâdîde’yi görüp âşık olur. Nâdîde de Fuat’a ilgi gösterir ve ikisi bir gece gizlice buluşurlar. Bu buluşmayı haber alan Nadir Bey -kendisi Nâdîde’ye talip olmuş fakat onu alamamıştır- intikam amacıyla Fuat’ı adamlarına vurdurtur. Yaralı olan Fuat’ı ölümden Ali Bey’in yanında çalışan Kanber kurtarır. Kurtardıktan sonra da başının belaya girmemesi için onu Nâdîde’den uzak tutar. Vurulma olayıyla birlikte Nâdîde’nin bir adamla buluştuğu ortaya çıkar. Bunun üzerine annesi, ona ceza verir ve onu evlenmesini yasaklar. Bir süre sonra Nâdîde hamile olduğunu anlar ve durumu annesine anlatır. Bunun üzerine annesi onu odaya kapatarak hamileliğini kimsenin duymamasını sağlar. Nâdîde, kendi çabasıyla çocuğunu düşürür. Nâdîde, bir süre sonra Ali Bey’le karşılaşır. Nâdîde’den etkilenen Ali Bey, onunla mektuplaşır. Ali Bey, Nâdîde’nin onayını alınca kendisini istetir. Nâdîde’nin annesi daha önce aldığı karar üzere Nâdîde’yi vermez. Bunun üzerine Nâdîde kendi hamileliğini bilen yardımcısı ve annesini öldürüp Ali Bey’le evlenir. Düğün sırasında Fuat ve Nâdîde karşılaşır. Fuat, çok kötü durumdadır; çünkü sevdiği kadın üvey babasıyla evlenmektedir. Fuat, kendisini Nâdîde’den uzaklaştıran Kanber’i suçlar; ancak yapacak bir şeyi olmadığını anlayıp kendi hâline çekilir. Fuat kendisini toparlamak için çiftlikten uzaklaşır. Gittiği yerdeyse Elmas’la karşılaşır ve ona âşık olur. Nâdîde ise Ali Bey’le evlenmesine rağmen Fuat’a kavuşmak ister. Ona yazdığı mektuba olumlu cevap alamayınca kaldığı odayı ateşe verir. Nâdîde, çıkan yangından Ali Bey’in yardımıyla kurtulur. Nâdîde kurtulmuş; ancak Ali Bey ağır yaralar almıştır. Ali Bey’in durumunu haber alan Fuat, Elmas’la birlikte çiftliğe döner. Ali Bey, Elmas’ı da evlatlık alır ve Fuat’tan onunla evlenmesini ister. Zaten Fuat’ın istediği de budur. Bunun yanında Ali Bey, vasiyetnamesini de yazdırarak Fuat’a teslim eder. Nâdîde, çiftliğe gelen Fuat’a birlikte kaçma teklifi yapar; ancak Fuat, bu teklifi reddeder. Nâdîde de Fuat’la arasında engel olarak gördüğü Ali Bey’i zehirletir, Elmas’ı da kaçırtır. Ali Bey vefat eder. Nâdîde, bu durumu fırsat bilir ve Fuat’ı, kendisiyle evlenmediği takdirde, çiftlikten kovmakla tehdit eder. Fuat ise Ali Bey’in bir vasiyetname ile kendisine bir hayli miras bıraktığını söyler. Bütün olanların sorumlusunun Nâdîde olduğunu anlayan Fuat ve Kanber çiftlikten ayrılırlar. Şüphelerini asayiş birimlerine anlatıp onlarla iş birliği yaparlar. Bu iş birliği sonunda Elmas’ı kaçıranlar yakalanır. Fuat ve Elmas evlenir. Delil olmadığı için ceza almayan Nâdîde ise yaylaya giderken kaza geçirip ölür.

Eser, Ahmet Mithat tarzı romanın taklidi bir Tanzimat romanı olmasına bağlı olarak Ömer Faruk Huyugüzel’in belirttiği gibi yıldırım aşklar, şifreli mektuplar, akıl sığmaz olaylar, tesadüfler, haydut hikâyeleri, intikam ve cinayetlerle doludur. Romanda verilmek istenen mesaj iyi eğitilmeyen çocukların felaketlere sebep olacağıdır. İyi eğitilmeyen Nâdîde, amacına ulaşmak için annesini, yardımcısını ve Ali Bey’i öldürür. Bunun yanında Fuat ve Elmas’ı da öldürmeye çalışır. Böylece bu gelişmeler aracılığıyla iyi eğitilmeyen birinin sebep olabileceği felaketler somutlaştırılır. Eserde anlatıcı, Ahmet Mithat romanlarının anlatıcısı gibi varlığını belli eden, okuyucuya seslenen, kişiler karşısında taraflı davranan, her şeyi bilen bir anlatıcıdır.

Roman 1800’lü yıllarda, Serez’de geçmektedir. Kronolojik ilerleyen anlatımda aynı olayın çeşitli kişiler tarafından romanın farklı yerlerinde tekrar edilmesi romanı gereksiz yere uzatmakta ve eserin yapısına zarar vermektedir. Yazar eserini kaleme alırken ağır bir dil kullanmamış sade bir dili tercih etmiştir. Yerel söyleyişlere de zaman zaman yer verildiği görülmektedir. Bu nitelikleriyle romanın Hüseyin Cahit’in genç bir edebiyat heveslisi olarak kaleme aldığı, teknik açısından zayıf, temel amacı mesaj vermek olan, Ahmet Mithat’ın roman tarzını taklit eden bir Tanzimat eseri olmaktan öteye geçemediği söylenebilir.

Yazarın biyografisi için bk. "Hüseyin Cahit Yalçın". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yalcin-huseyin-cahit