- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Prof. Dr. Erhan Aydın
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Köktürk
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Köktürk
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Yazıt
- Yayın Tarihi:10/09/2021
MUTRIN-TEMDEG YAZITI
yazıt?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Moğolistan’da bulunmuş Köktürk harfli bir mühür.
Üzerinde ‘kutlu’ anlamı verilebilecek kutlug sözcüğü bulunan bu mühür iki satır hâlinde yazılmıştır. Mührün ilk satırında üç harfle kut, ikinci satırında ise l ve g harfleriyle lug isimden isim yapma eki bulunmaktadır.
Mühürde kutlug yazılı olmasından dolayı, ilk akla gelen İlteriş Kağan olsa da mührün hangi döneme konması gerektiği konusu açıklığa kavuşmamıştır. Cengiz Alyılmaz (2004: 3) harf şekillerinin I. Karabalgasun yazıtındakilere benzediğini ve dolayısıyla Köktürk döneminden çok, Uygur döneminden soylu bir kişiye ait olabileceğini ifade etmiştir.
II. Köktürk Devleti’nin kurucusu İlteriş Kağan’ın adı eski Türk yazıtlarının tümü göz önüne alındığında; birer kez Köl Tegin, Bilge Kağan ve Çöyr, altı kez Tonyukuk, iki kez de Ongi yazıtında olmak üzere toplam on bir kez tespit edilmiştir. Bu on bir örneğin tümü ėltėriş biçiminde yazılmıştır. İlteriş Kağan’ın adı Çin kaynaklarında ise Guduolu (骨咄祿) ve Jiedielishi (頡跌利施) olmak üzere iki biçimde tespit edilmiştir. Dolayısıyla İlteriş Kağan’ın, özellikle Türkiye’de Kutlug~Kutluk adıyla bilinmesi, tamamen Çin kaynaklarındaki Guduolu adından ileri gelmektedir. İlteriş Kağan’ın ad veya unvanının Kutlug~Kutluk olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmadığı için, ele geçen mührün de İlteriş Kağan’a ait olup olmadığı belli değildir.
2,8 x 2,8 cm. ölçülerinde olan mühür bugün Moğolistan’ın Dundgovi eyaletinin merkezi olan Mandalgov’daki müzede koruma altındadır (Alyılmaz 2004: 2).
Yazıtla ilgili neşir çalışmaları kaynakça bölümünde verilmiştir.
Eserden Örnekler
1. Satır: kut
2. Satır: lug
Kutlug
(Kutlu) (Alyılmaz 2004).
Kaynakça
Alyılmaz, Cengiz (2003). “Epigrafik Belgelemeler ve Yüzey Araştırmaları”. MOTAP 2001 Yılı Çalışmaları. Ankara: TİKA Yay., 346-347.
Alyılmaz, Cengiz (2004). “Kutlugun Mührü (Mutrın Temdeg Yazıtı)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 23, 1-6.
Alyılmaz, Cengiz-Osman Mert (2019). “Moğolistan’daki (Kök)Türk Harfli Yazıtlar”. Bilgehan Atsız Gökdağ-Saadettin Y. Gömeç-Osman Karatay (Ed.): Ortak Türk Tarihi, c. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 71-220.
Babayar, Gaybullah-Arif Habibullayev (2019). “Batı Köktürk Kağanlığının Hakimiyet Simgeleri: Damga ve Mühür”. Türk Dünyası Araştırmaları 122/240, 25-54.
Bazılhan, Buhatin (1964). “Ertniy türeg biçeestey mutrın temdeg”. Şinjleh Uhaanı Akademiyn Medee 1964/9, 74-75.
Bold, Lubsandorj (1990). Bnmau-ın nutag dah’ hadnı biçees. Ulaanbaatar: Ulsın Hevlelijn Gazar.
Luvsanbaldan, H. (1962). “Öçüühen Türeg Biçees.” Şinjleh Uhaanı Akademiyn Medee 1962/4.
Rintchen, E. B. (1968). Les designs pictographiques et les inscriptions sur les rochers et sur les stelles en Mongolie recueillis (Corpus Scriptorum Mongolorum). Ulaanbaatar.
Sertkaya, Osman Fikri (1982). “Köl Tigin Kitâbesinin Dikilmesinin 1250. Yıl Dönümü Dolayısı İle Moğolistan Halk Cumhuriyeti’ndeki Köktürk Harfli Metinler Üzerinde Yapılan Arkeolojik ve Filolojik Çalışmalara Toplu Bir Bakış”. Türk Kültürü 21/234, 747-756.
Sertkaya, Osman Fikri (2001). “Eski Türkler Okur Yazar mıydı?”. Yücel Hacaloğlu (Hzl.): Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Yeni Avrasya Yay., 23-37.
Sertkaya, Osman Fikri (2008). “Göktürk (Runik) Harfli Yazıtların Envanter, Alfabe ve Bibliyografya Problemleri Üzerine”. Dil Araştırmaları 2, 7-34.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem |
|---|