- Yazar Biyografisi (TEİS)
Necef Bek Vezirov (Vezirli, Necef Bey) - Madde Yazarı: Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
- Eser Yazılış Tarihi:1896
- Yazıldığı Saha:Azerbaycan
- Edebiyat Alanı:Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Tiyatro
- Yayın Tarihi:19/11/2021
MÜSÎBET-İ FAHREDDİN (NECEF BEK VEZİROV)
tiyatroNecef Bek Vezirov (Vezirli, Necef Bey)(d. 1854 / ö. 1926)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Necef Bey Vezirov’un altı perdelik bir trajedisi. Eserin ana kahramanı aydın, kültürlü, cehaletle ve kan davası gibi vahşi adetlerle savaşan, Almanya’da eğitim almış, üniversite mezunu Fahreddin’dir. Eserin diğer karakterlerini; Fahreddin’in annesi Melek Hanım, kız kardeşi Gülbahar Hanım, erkek kardeşi Şahmer Bey ve evin genç hizmetçileri Halil ve Hacı Murat; Fahreddin’in düşmanı Rüstem Bey, Rüstem Bey’in oğlu Mahmut Bey, kızı Saadet Hanım ve evin genç hizmetçileri Ahmet ve Veli; kadın hizmetçisi Hürü ve Saadet Hanım’a âşık Cihangir Bey ve onun arkadaşları Ahmet ve Ferhat oluşturur.
Avrupa usüllerine göre döşenmiş evinde oturan Rüstem Bey, kan davası güttüğü Haydar Bey’in oğlu Fahreddin’in şehre gelmesinden rahatsız olup, onun hakkında ileri geri konuşur ve intikamını alacağını söyler; oğlu Reşid’in kanını yerde koymayacağına dair de ant içer. Rüstem Bey, oğlu Mahmut Bey’i karısı Gülbahar’ın kardeşi Fahreddin’i öldürmek için zorlamaktadır; ancak oğlu buna razı değildir. Tüm bu konuşmaları duyan Gülbahar ise görümcesi Saadet Hanım ile dertleşir. Saadet Hanım, Fahreddin’i kurtarmak için Hürü Nene ile ona haber gönderir. Bu sırada Fahreddin Bey’i de annesi Melek Hanım ve kardeşi Şahmar Bey intikam için doldurmaya çalışırlar; ancak Fahreddin insan öldürmenin vahşilik, canilik ve cehalet olduğunu dile getirir. Hürü Nene’nin haberini alan Fahreddin, öleceğini de bilse sevdiği Saadet Hanım için gitmemeye karar verir. Aynı zamanda Saadet Hanım’a âşık olan Cihangir Bey ise Fahreddin’i öldürmeyi düşünür. Cihangir Bey’in adamları Fahreddin Bey’in evine pusu kurarlar. Fahreddin Bey ve kardeşi Şahmar Bey, teyakkuzdadır; ancak saldırı gerçekleşir. Rüstem Bey’in oğlu Mahmut yaralanıp, can verir. Daha sonra ise Fahreddin Bey, sinsice katledilir. Aydınlığın, ilimin, bilginin ve ideal bir Müslümanın temsilcisi olan Fahreddin Bey, tüm bu direnmelerden sonra hayata gözlerini yumar. Rüstem Bey ise çok pişmandır; ancak güttüğü kan davası sonucunda her iki ailenin de evi dağılmıştır.
Necef Bey Vezirov’ın Musibet-i Fahreddin eserinin yayımlanmadan önceki ilk adı Çekme Çekebilmezsen Berkdir Feleğin Yayı olarak kararlaştırılmıştır; ancak tiyatro yazarı Abdurrahim Bey Hakverdiyev, Vezirov’a “Musibet-i Fahreddin” ismini teklif etmiş, Vezirov da bu ismi beğenerek kabul etmiştir. Azerbaycan edebiyatının ilk trajedisi sayılan bu eser, Azerbaycan tiyatrosunun gelişmesi açısından önem taşımaktadır. Eserin ana kahramanı Fahreddin, Almanya’da eğitim görmüş bilgili, kültürlü ve aydın bir Müslümandır. Sahip olduğu bu iyi özellikler nedeniyle de bu karakter, Azerbaycan’da olması gereken ideal, aydın bir Müslüman tipini temsil etmektedir. Nitekim, Fahreddin (< Faḫrü’d-dīn) ismi, kelime anlamı itibariyle de dinin övüncü, şerefi ve onuru manasına sahiptir. Bu nedenle Vezirov’un, isim sembolizasyonu ile de Fahreddin Bey’i islâmın ve ilimin temsilcisi olarak öne çıkardığı söylenebilir. Bu trajedide cehaletin, insan öldürmenin, vahşiliğin karşısında olan Fahreddin Bey’in yanında aynı duygu ve fikirlere sahip Saadet Hanım da, eğitim görmüş, bilgili ve vicdanlı bir kadın olarak yer alır. Bu nedenle Saadet Hanım da aydın, kültürlü ve Müslüman bir kadının temsilcisidir. Saadet Hanım, Fahreddin Bey ölüm döşeğindeyken ona hep bilgiye ve insanlığa hizmet edeceğine dair söz verir. Nitekim, ‘mutluluk’ bilgiye ulaşmakla mümkündür. Bu nedenle, Necef Bey’in, Saadet ismini de sembolize ederek aydın, kültürlü ve Müslüman bir kadın portresi çizdiği söylenebilir. Eserin diğer karakterlerinden gerek Fahreddin Bey’in ailesinde kan intikamı isteyen annesi Melek Hanım ve kardeşi Şahmar Bey ve gerek Saadet Hanım’ın ailesinde öç isteyen Rüstem Bey ve hizmetkârları, toplumda yer alan cahil, vahşi ve bilgisiz insanları temsil etmektedir. Fahreddin Bey, Müslümanların kan dökmesini ve vahşiliğini cehalete ve köhnemiş adetlere yorar ve bunun ancak eğitimle düzelebileceğini söyler. Toplumda yer alan kan davası gibi ananelerin de bitmesi gerektiğini ve bu vahşi adetlerin bir Müslümana yakışmayacağını, sık sık dile getirir. Eserde, Müslümanların bu denli geri ve cahil kalmasına mollaların da neden olduğu vurgusu yapılır. Kısaca Necef Bey Vezirov, Fahreddin ve Saadet Hanım karakterinde ‘yenilikçi, aydın, kültürlü ve Müslüman bir topluluk’ ideali yaratmıştır. Ayrıca, Fahreddin Bey ölse de onun ideallerini ve fikirlerini taşıyacak kimseler vardır. Eserin dili, Vezirov’un diğer pek çok eseri gibi realist bir yapıya sahiptir. Eserde dualar, özellikle de beddualar karakterler tarafından sık sık edilir. Bu anlamda bu trajedide ‘isyan ve lanet’ duygusu ön plandadır. Köhnemiş zihniyete ait, özellikle kadınlarla ilgili aşağılayıcı bir bakış açısı içeren deyimler de mevcuttur. Her perdede karakterlerin yaşadığı duygu yoğunluğunu daha iyi anlatması açısından dörtlüklere de yer verilmiştir.
Necef Bey Vezirov’un Musibet-i Fahreddin trajedisi, Arap harfleriyle Azerbaycan Türkçesinde 1896 yılında yazılmıştır. Bu eser, Tesnifat-ı Necef Bey Vezirzade ismiyle 1901 yılında Bakü’de cilt halinde basılan bir kitabın içerisinde yer almıştır.
Eserden Örnekler
Fǝhreddin bǝy (tǝk). Rüstǝm bǝy intiqam almaq istǝyir…Neylǝmǝk! Belǝ vay, ellik ilǝ gǝlǝn vaydır. Rüstǝm bǝydǝ günah yoxdur. Elmdǝ, sǝnǝtdǝ geri qalan millǝt bizim günümüzǝ düşǝr… Bitǝrbiyǝt, qanmaz, bihǝya, yalançı, oğru, başkǝsǝn, nainsaf, bimürüvvǝt… Neylǝmǝk gǝrǝk?! İşimiz bel düşüb…Ağsaqqal, büzürgüvarımız Rüstǝm bǝy! Mǝnim taxsırım nǝdir ki, mǝni belǝ işǝ insaf yol verǝ biler?.. (Uzun sǝktǝ.) Xudaya, mḫn ölümdǝn qorxmuram, güdret sǝnin ǝlindǝdir, amma rǝva deyil ki, mǝn bir belǝ zǝhmǝtdǝn sonra öz mǝtlǝbimǝ çatmamış, arzularıma yetmǝmiş cavan, bir gǝdasifǝt adamın ǝlinde bitaxsır bada gedǝm. Hǝvǝs ilǝ başladığım işin aqibǝtin görmǝyib tǝlǝf olam!...
Sındırdı çǝrx zülm ilǝ balü pǝrim, haray!
Döndǝrdi tez xǝzanǝ fǝlǝk güllǝrim, haray!
Ey ruzigar, neylǝmişǝm bilmǝnǝm sǝnǝ,
Ümmanǝ döndü qan ilǝ çeşmi-tǝrim, haray! (Memmedova 2005: 125)
Kaynakça
Akın, Ümit (2018). Necef Bey Vezirov’un Hayatı, Sanatı ve Eserleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
Askerli, Zaman (1998). Necef Bey Vezirov. Bakü: Şuşa Neşriyyatı.
Dilçin, Cem (2014). Adlar Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İbrahimov, Mirza (1956). Necef Bey Vezirov’un Yaratıcılığında Hümanizm ve Azatlık İdeaları. Azerbaycan İlimler Akademisi Edebiyat ve Dil Enstitüsü Eserleri. Kasımzade, Feyzulla (1954). Necef Bey Vezirov. Bakı: Azerneşr.
Memmedov, Kamran (1995). Necef Bey Vezirov. Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyyatı.
Memmedova, Dilare (Düz.) (2005). Necef Bey Vezirov Eserleri. Bakı: Şark-Garp.
Rahimli, İlham (2005). Azerbaycan Tiyatro Tarihi. Bakü: Çaşıoğlu.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | TEMSİLÂT (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
2 | NAZM VE NESR HAKKINDA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
3 | TENĠİD RİSALESİ (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
4 | KRİTİKA (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
5 | KEMALLÜDDÖVLE MEKTUBLARI (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
6 | HEKÂYET-İ YUSUF ŞAH (VEYA ALDANMIŞ KEVÂKİB) (MİRZA FETHALİ AHUNDZÂDE) | Mirza Fethali Ahundzade | Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan |
Görüntüle | ||
7 | YEYERSEN KAZ ETİNİ GÖRERSEN LEZZETİNİ (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) | Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev | Dr. Ahmet ÇAM |
Görüntüle | ||
8 | DAĞILAN TİFAK (EBDÜRREHİM ESEDOĞLU HAKVERDİYEV) | Ebdürrehim Esedoğlu Hakverdiyev | Dr. Ahmet ÇAM |
Görüntüle | ||
9 | NADANLIK (NERİMAN NERİMANOV) | Neriman Nerimanov | Dr. Ahmet ÇAM |
Görüntüle | ||
10 | DİLİN BELASI / ŞAMDAN BEY (NERİMAN NERİMANOV) | Neriman Nerimanov | Dr. Ahmet ÇAM |
Görüntüle |