Türk devlet adamı, Türkiye’nin ilk Türkolog ve Türkçülerinden Ahmet Vefik Paşa’nın Türk atasözlerini topladığı eseri. Bu eser daha önce Atalar Sözü - Türkî Durûb-ı Emsâl adıyla basılan eserin genişletilmiş şeklidir. Üzerinde basıldığı yer ve tarih kaydı olmayıp 303 sayfadan oluşmaktadır.

Eserde önsöz bulunmamaktadır. Kitap Besmele ile başlamaktadır ve Arap harfleriyle A’dan Z’ye alfabetik olarak atasözleri sıralanmaktadır. İçerisinde sadece atasözleri değil deyim (bağrına taş bastı, tabanını yağlamış), tekerleme (İstanbul karışmuruş al sana bir kuruş) ve halk tabirleri de (kedi gibi nankör, kaynana böcü oğlu cici) yer almaktadır. Bu, Ahmet Vefik Paşa’nın eserlerinde dikkatleri çeken ve onlara yerli bir renk katan başka bir yöndür ve esasen onun hünerini de bu husus teşkil eder.

Müntahabât-ı Durûb-ı Emsâl, Ahmet Vefik Paşa’nın ikinci eseridir ve kitabın üzerinde ek olarak bir de Atalar Sözü ifadesi vardır. Fevziye Abdullah Tansel’in belirttiği üzere eser, Ahmet Vefik Paşa’nın özel kütüphanesinde (Nu. 697) Durub-ı Emsal-i Osmaniye olarak gösterilmiş ve İstanbul’da 1268/1852 tarihinde basıldığı kaydedilmiştir. Bu tarih doğru ise Hıfzî’nin 1262/1846’da yayımlanan eserinden sonra ülkemizde basılan ikinci Türkçe atasözü kitabı Ahmet Vefik Paşa’ya aittir. Halkçı bir sanatkâr olan Vefik Paşa, bu eseriyle Tanzimat yazarları arasında adeta bir çığır açmış, Şinasi, Ahmet Midhat ve Ebuzziya ondan sonra bu türde eserler vermişlerdir.

Eserin yayım tarihi ve muhtevası ile ilgili olarak Ömer Faruk Akün şunları söylemektedir: Millî kültüre ve halkın diline duyduğu büyük ilgi, Şinâsi gibi Ahmed Vefik’i de Türk atasözlerini toplamaya sevk etmiştir. Şinâsi’nin 1863’teki ilk baskısından sonra 1870’te daha genişletilmiş yeni baskısını yaptığı Durûb-i Emsâl-i Osmâniyye’sinin ardından Ahmed Vefik’in 1871’de ortaya koyduğu bu eserin hep 1852’de basıldığının sanılması sonucu, Şinâsi’ye ve devrin 1852’den beri bu sahadaki diğer eserlerine öncülük ettiği gibi yaygınlaşmış pek yanlış bir hüküm vardır. Şinâsi’nin, atasözlerini çok defa hâlis ifadeleri yerine divan şiirinde ve münevverlerin dilinde değişiklik görmüş şekilleriyle nakleden eserini kendi elindeki malzemeye nisbetle yetersiz bulduğu anlaşılan Ahmed Vefik, esas ağırlığı halk ağzındaki söyleyişlere verdiği çok geniş derleme mahsulü olan kitabında Şinâsi’deki mevcudu birkaç misline çıkarır. Bursa valiliği sırasında eserini daha da geliştirerek 168 sayfa olan ilkinden en aşağı bir katı kadar hacim kazanmış ve atasözlerini yer yer varyantları ile gösteren, bu defa adını Müntehabât-ı Durûb-i Emsâl-Atalar Sözü’ne çevirdiği 303 sayfalık yeni bir baskısını yapar. Bursalı Mehmed Tâhir onun, eserindeki malzemeyi Bursa’nın ihtiyarlarından topladığını belirtiyor. Ahmed Vefik, kitabında yalnız atasözleriyle yetinmeyip her çeşit halk deyimlerini bir araya getirmeye çalışmıştır. Böylece sayısı 5000’e varan bir malzeme tespit etmiş bulunmaktadır. 

Ahmet Vefik Paşa’nın bu eseri kendisininkine kadar yapılan atasözü derlemelerinin en kapsamlısı olmuştur. Vefik Paşa’nın atasözlerine olan iltifatı tiyatrolarına dil bakımından ayrı bir hususiyet kazandırmıştır. Lehçe-i Osmânisi gibi, Atalarsözü kitabı da, tiyatro eserleri için âdeta bir tatbikat sahnesidir. Birkaç atasözü dışında geri kalanlar tamamıyla Türkçedir. Eser, Recep Duymaz (2020) tarafından yeni Türk harflerine aktarılarak yayımlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmed Vefik Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-vefik-pasa