Zengin bir kimse ile fakir bir dervişin zenginlik, fakirlik, dünyanın geçiciliği gibi konularda tartıştığı, münazara türünde mensur eser.

Ferhat Paşa-zâde Mehemmed Paşa için 1595 yılında yazılan, 59 varaklık eserin şimdiye kadar bulunan tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail Kitaplığı 253 numarada kayıtlı olarak yer almaktadır. Bununla birlikte eserin içeriğinin aynen kullanıldığı ancak, müellif isminin Furûgî olarak kaydedildiği Ganî vü Fakîr isimli bir nüsha daha mevcuttur. Söz konusu durum eserin kime ait olduğu sorusunu gündeme getirmektedir. Ganî vü Fakîr’in yazılış tarihi belli değildir. Ancak Furûgî, eserini hamisi Hafız Ahmed Paşa (ö.1632) için yazdığını söylemektedir. (Vr. 6b) Müezzin-zâde olarak bilinen Hafız Ahmed’in paşa unvanını alması 1607/1608 tarihindedir. (Köprülü 1997: 84) Furûgî, Hafız Ahmed Paşa ifadesini kullandığına göre eser bu tarihten sonra yazılmış olmalıdır. Alâyî’nin eseri yazış tarihi (1595) de düşünüldüğünde eserin Alâyî’ye ait olduğu ortaya çıkmaktadır (Can 2018: 50).

Eser, Allah’a hamd, peygambere övgü, medh-i çehar yâr, sebeb-i te’lif, âgâz-ı dâstân gibi bölümleri sırasıyla izlemektedir. Bu durum, bir mesneviden tercüme edilmiş olabileceğini düşündürse de henüz bu konuda bir delile rastlanmamıştır. Sumer dönemi münazaralarından itibaren takip edilebilen münazara tekniğinin (Abdullaeva 2014: 260) özelliklerinin de tespit edilebildiği örneklerden olan Münâzara-i Dervîş ü Ganî’de de eser iki kişinin karşılaşması ile başlamakta, yapılan karşılıklı itirazlarda öne sürülen tezleri destekleyecek anekdotlara yer verilmiştir (Can 2018: 21). Ayrıca, her anektodun başında veya sonunda öne sürülen tezin ana fikrini destekleyecek Türkçe, Arapça, Farsça beyitler kullanılmıştır. Yapılan tartışmanın bir çıkış noktasına varmayınca -tıpkı Sumer münazaralarında olduğu gibi- daha üst mertebede bulunan kimseden sorunun çözümü için yardım talebinde bulunulmuştur. Sumer metinlerinde bir tanrıya başvurulurken, burada şeyhe müracaat edilmiş ve şeyh her iki uç noktanın da yanlış olduğunu ve orta noktada buluşmak gerektiğini bildirdikten sonra münazara sona ermiştir.

Eser hakkında bir tıpkıbasımı da içeren bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Can 2018). Ayrıca, eserin yapılanış biçimini ve içeriğini kendilik sorunsalı açısından ele alan bir çalışma da mevcuttur (Can 2019).