Şeyhülislam Mehmed Mekkî Efendi (ö. 1212/1797) tarafından yazılan Tevessül adlı Kasîde-i Bürde şerhinin muhtasarı. Mekke’de imâret-i mısriyye nâzırı olarak görev yapan Necîb Efendi’nin hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Necîb Efendi’nin eseri, Türk edebiyatının bilinen en hacimli Bürde şerhi Tevessül’ün bir muhtasarıdır. Tevessül’ün müellifi Şeyhülislam Mehmed Mekkî Efendi, birçok Arapça Bürde şerhinden istifade ederek eserini kaleme almış, faydalandığı kaynaklardan sayfalarca alıntı yapmıştır. Necîb Efendi de Tevessül’ü daha anlaşılabilir hâle getirmek için Muhtasar Tevessül’ü yazmıştır.

Necîb Efendi eserin mukaddimesinde, Kaside-i Bürde’ye Arapça ve Türkçe birçok şerh yazıldığını; ancak Mehmed Mekkî Efendi’nin eseri kadar faydalı bir şerhe tesadüf etmediğini söyler. Mekkî Efendi’nin birçok şerhten istifade ettiğini, bu şerhlerin en önemli taraflarını eserine aldığını, böylece farklı bir şerhe müracaat etmeye ihtiyaç kalmadığını ifade eder. Ancak Necîb Efendi, Tevessül’ün çok hacimli olmasından dolayı eserden istifadenin zorlaştığını belirtir. Bu sebeple Tevessül’de lüzumundan fazla yer aldığını düşündüğü, “muhill-i kemâl” olarak nitelendirdiği kısımları atmış, ilavesini münasip gördüğü bazı bilgileri de şerhine eklemiştir. Necîb Efendi ayrıca, Mekkî Efendi’nin tahmisini de eserine almamıştır. Kaynak metnin tertibine uyduğunu belirten müellif, eserin daha iyi anlaşılması için metne bazı müdahalelerde bulunduğunu ifade etmektedir. Kaynak esere yaptığı eklemeleri de derkenara kaydettiğini belirtir. Necîb Efendi, her ne kadar kaynak metne yaptığı eklemeleri derkenara aldığını söylese de bazı kısımlarda buna uymamıştır.

Tevessül’le Muhtasar Tevessül mukayese edildiğinde Necîb Efendi’nin birçok yerde tasarrufta bulunduğu görülmektedir. Necîb Efendi’nin Tevessül’ü esas alarak kendine has bir şerh meydana getirdiği söylenebilir. Özellikle her beytin sonunda yer alan ve beytin anlamını özet halinde veren “Mahsûl-i Beyt” bölümlerinin Muhtasar Tevessül’de oldukça farklı olduğu görülmektedir. Ayrıca Tevessül’de her beytin sonunda yer alan vezne ve sanatlara dair bilgi verilen bölümü Necîb Efendi’nin eserine almadığı, nadiren sanatlarla ilgili şerhin içinde açıklamalar yaptığı görülmektedir. Necîb Efendi, kaynak olarak aldığı Tevessül’de verilen bazı bilgileri eleştirmekte, izah ettiği konu hakkında kendince daha doğru bulduğu hususları ifade etmektedir. Bunlardan hareketle Necîb Efendi’nin Tevessül’ü esas alarak özgün bir eser meydana getirme çabası içinde olduğunu söyleyebiliriz. O, kaynak metne bazı eleştirilerde bulunmuş, kendi tercihlerini de eserine yansıtmıştır. Yer yer kaynak eserden uzaklaşmasına rağmen merkezle irtibatını koparmamaya gayret etmiştir.

Matbu halde olan eser, Hicaz Vilâyet Matbaası’nda Muhtasar Tevessül Kasîde-i Bürde Şerhi adıyla 1314/1897 senesinde basılmıştır. Eser 2020’de Bünyamin Ayçiçeği tarafından yayımlanmıştır.