XVII. yüzyıl müelliflerinden Hüsâmeddîn Bursevî'nin dinî ahlâki eseri. Eserin tam adı Mühimmâtü’l-Mü’minîn fî-Umûri’d-Dünyâ ve’d-Dîn (Din ve Dünyâ Konusunda Mü’minlere Gerekli Bilgiler) olup Cevâhir-i Mühimmât olarak da bilinmektedir. Eser 29 Zilhicce 1021/20 Şubat 1613 günü yazılmıştır. Bursevî eserde başta güzel ahlak olmak üzere çeşitli konularda bilgi verir. Bir mutasavvıf olması hasebiyle tasavvuf konusuna tabii olarak ağırlık vermiştir. Eser 60 bâba ayrılmış ve her bâbda farklı bir konu işlenmiştir. Yataktan kalkınca okunacak duadan, Osmanlı tarihi ve halifeleri; rüya tabirinden, iklim konularına, deniz yolları ve ölçümlerinden hekimlik ve macun yapımına kadar farklı konuları içeren bu eserin en önemli özelliklerinden birisi de folklorik özellikler taşımasıdır. Her dervişin bir sandığı olması gerektiğini yazan Bursevî, bu sandıkta şu eşyaların bulunmasını tavsiye etmektedir: Taç, hırka, seccade, asa, makas, ibrik, misvak, şemle, tarak, kandil ve seccade alemi. Bursevî eserinde her bölgenin meşhurları hakkında bilgiler vermiştir. Buna göre; Aydın’ın bağı, Menteşe’nin dağı, Hamidili’nin gülü, Horasan’ın tembeli, Isfahan’ın sürmesi, Bağdat’ın ayyarı, Geylan’ın Râfizîsi, Kazvin’in Sünnisi, Tebriz’in tiryakisi, Rus’un ayısı, Kefe’nin esiri, Akşehir’in elması, Konya’nın helvası, Edremit’in pastırması, Bilecik’in ayvası, Dimetoka’nın bardağı, Balıkesir’in leblebisi, Karahisar’ın kaymağı, Serez’in mahraması, Selanik’in abası, Gelibolu’nun üzüm turşusu, Bolu’nun hallacı, Yenice’nin tarağı, Germiyan’ın levendi, Elmalı’nın atı, Turgutlu’nun aygırı, Kocaeli’nin bezi, Alâiye’nin şeker kamışı, Bergama’nın kuşbazı meşhurdur. Bursa’nın meşhurları ise; Keşiş Dağı, buzu, kestanesi, meyvesi, unu ve kumaşıdır.

Hüsâmeddîn Bursevî, eserinde dervişlerin okuması gereken kitaplardan da bahsetmiştir. Bir tabip gibi hastalıkların sebeplerini açıklayan Bursevî ardından da hasta ziyaret âdabının kurallarını sayar. Buna göre hasta ziyaretinde dikkat edilecek bazı hususlar şunlardır: Ziyaretten önce abdest almalı, yeni elbise giyinmeli, kapı çalınmalı, eli boş gitmemeli, selâm verilmeli, yüzü güleç olmalı, hastanın dizi mukâbelesinde oturmalı, hastanın eli ele alınıp hatırı sorulmalı, yüzüne çok bakılmamalı, “Elhamdülillâh çok nesne yok” demeli, götürülen hediye hastanın önüne konulmalı, dua etmeli, çok oturmamalı (Hüsâmeddîn Bursevî 103a). Mühimmâtü’l-Mü’minîn “Fihrist-i hâzâ’l-kitâb alâ tarîki’l-icmâl” başlığı açılarak içindekiler kısmı ile başlamaktadır. Eser 60 bâb ve bir dibâce olarak tertip edilmiş, her bâb başlığının önce Arapça sonra da Türkçesi yazılmıştır. Örneğin 3. bâb “Bâb 3: Fî ed’iyyeti tarîki’l-mescidi ve fihî: Yâni mescide gidildikde ve ona varıldıkda okunacak duâlar beyânında” başlığını taşır.

XVII. yüzyılda kaleme alınan eser Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini büyük ölçüde yansıtır. Mühimmât, sade ve anlaşılır bir Türkçe ile yazılmakla birlikte birçok yerde Arapça ve bazı yerlerde de Farsça manzum ve mensur parçalara yer verilmiştir. Özellikle imam ve müezzinlerin uymaları gereken kurallar açıklanırken müellif Arapça mensur parçalardan faydalanmıştır. Müellif eserin birçok yerinde manzum metinlerden örneklere yer vermiştir. Özellikle 52. bâbda mevlid konusunu ele alırken Süleyman Çelebi’nin Mevlîd-i Şerîfi’nden sıkça alıntı yapmıştır (Hüsâmeddîn Bursevî 272a-284a). Eserde Türkçe kelimelerin imlasında farklılıklar vardır. Aynı sayfada kapalı ‘e’nin yazılışı “vermek” ve “virmek” biçiminde iki farklı şekilde tercih edilmiştir. Müellif, aynı cümle içinde farklı dillerden eş anlamlı kelimelere de yer vermiştir. Farsça “namâz” ve Arapça “salât” kelimelerini aynı anlamda peş peşe aynı cümlede görmek mümkündür. Müellif ferâğ/ketebe kaydından sonra, istifade ettiği eserlerin bir kısmını da yazmıştır. Buna göre Keşşâf Tefsiri, İhyâ u Ulûmi’d-dîn, Avârifü’l-Meârif, Müzekki’n-Nüfûs, Taberî Tarihi, İbn Haldun’un el-İber adlı dünya tarihi, Yazıcızâde’nin Muhammediye adlı eseri müellifin istifade ettiği eserlerden bir kısmıdır (Hüsâmeddîn Bursevî 313a).

Eserin tespit edilen iki nüshası vardır. Bunlardan Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Bağdat Köşkü, No.189’da kayıtlı bulunan nüsha tamdır. İzmir Millî Kütüphane, No. 1127/1’de bulunan nüsha ise eksiktir. Topkapı Sarayı nüshası büyük boy ve 313 varak olup ketebe kaydında 29 Zilhicce 1021/20 Şubat 1613 günü tamamlandığı kayıtlıdır. Mustafa bin Mahmûd El-Amasyavî tarafından 1025/1616 senesinde müellif hayatta iken istinsah edilmiştir. Nüsha nesih hatla yazılmıştır. Her sayfada 19 satır vardır. Serlevha müzehhep, söz başları kırmızı ile yazılmıştır. Miklep ve şemseli unnabi deri cilt ile ciltlenmiştir. Mühimmât hakkında akademik bir çalışma henüz yapılmamıştır.

Hüsâmeddin Bursevî’nin biyografisi için bk. “Hüsâmeddin Bursevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/husameddin-bursevi