Velet Çelebi İzbudak tarafından Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine çevrilen eser. Muhâkemetü’l-Lugateyn, Necip Asım’ın ayrıntılı ön sözüyle birlikte ilk defa Velet Çelebi İzbudak tarafından Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Eserin ön sözünde bu çalışmanın neden yapıldığı açıklanmış, Ali Şîr Nevâyî’nin devletine, milletine yararlı bir kimse olarak tanındığından ve Çağatay sahası Türk edebiyatında yetişen önemli bir edip olduğundan söz edilmiştir. Nevâyî’nin sırasıyla çocukluğu, gençliği ve memuriyeti; Horasan, Maveraünnehir ve Semerkant’ta geçirdiği zamanları; Hüseyin Baykara ile Herat’a gitmesi gibi hayatına dair olaylar anlatılmıştır. Şairin kazandığı şöhretin beraberinde birçok problem getirdiği, pek çok rakiple uğraşmak zorunda kaldığı ve bunun sonucunda memuriyet görevinden kendi isteği ile ayrıldığı, Hamsetü’l-Mütehayyirîn isimli eserinde söz konusu sıkıntıları anlattığından bahsedilir. Nevâyî’nin edebî kimliğinden de söz edilerek onun Türkçesinin akıcı ve anlaşılır olduğu, Farsçada da hünerli olmasına rağmen bu dilin nazım ve nesirde Türkçeden aşağıda olduğunu fark ettiği ve bunun üzerine söz konusu eseri yazdığı ifade edilmiştir.

Ön sözden sonra “Lâhika” başlığının altında İzbudak, bu eserin önemini maddeler halinde sıralayarak açıklamaya çalışmış, devrinde yaşayan şairler üzerinde çok kuvvetli bir etkisi olduğu anlaşılan Nevâyî’nin bu eseriyle Türkçenin Farsçadan daha açık, anlaşılır, etkili ve güzel olduğunu ispat ettiğini söylemiştir. Açıklamasını bitirmeden önce yazar, eseri çevirirken faydalandığı sözlükleri de tek tek sıralamış ve ilk önce kendi çevirisine sonra Nevâyî’nin eserine yer vererek çalışmasını tamamlamıştır.

104 sayfadan oluşan bu eser 1315/1897-98 yılında İstanbul İkdâm Matbaası’nda basılmıştır. Ayrıca Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphane-Seyfettin Özege Bölümü’nde 9723SÖ numarası ile kayıtlıdır.

Şairin biyografisi ve eserlerinden örnekler için bk. "Velet Çelebi İzbudak". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izbudak-velet-celebi