Harezm dönemi eserlerinden biri.

Eserin yazarı olan Harezmî; Muhabbetnâme’yi 754/1353’te, Sir Derya’da, muhtemelen Muhammed Hacı Beg’in Sıgnak’taki sarayında yazmış ve bunu eserin "Hâtime" bölümüne kaydetmiştir. Mahmud Hoca Big, Köprülü’nün ifade ettiği üzere Altın Ordu Hanı Canı Bek'in yanındaki önemli mevki sahiplerinden biridir ve Kongrat boyundandır (Eckmann 1979: 187, Ercilasun 2004: 379).

Harezmî aslında Farsça şiirleriyle tanınmıştır, ancak Mahmud Hoca Big'e üç Farsça şiirini okuyunca Mahmud Hoca Harezmî’ye; o kışı kendi yanında geçirerek o memleket diliyle bir kitap yazmasını dilediğini söyler. Köprülü; Hocendî adlı bir şairin Harezmî gibi "nâme"lerden oluşan Letâfetnâme adlı bir mesnevî yazdığını ve Muhabbetnâme'ye saygısını ifade ettiğini belirtir. Nevayî; Mîzânü'l-Evzân'da "Muhabbetnâme" adlı bir besteden bahsetmiş, Seyf-i Sarayî Harezmî’nin bir şiirine nazire yazmıştır. Bütün bunlar Harezmî'nin şöhretli bir şair olduğunu gösterir. Köprülü’ye göre "Bu sanatkâr Türkçeyi de kemâl-i muvaffakiyetle kullanmakta, Farisî ve Arabî kelimelerle biraz fazla meşbû (dolu) olmasına rağmen, çok selis ve temiz bir lisanla yazmaktadır.... Harezmî bu eski klâsik edebiyatın on dördüncü asırdaki en büyük şairidir". Muhabbetnâme sözin sizge aydım / K̩amuġ Sirin yakasında bitidim “Muhabbetname'nin sözünü size söyledim / Hepsini Sir nehri kıyısında yazdım” beyti, eserin Seyhun boyunda yazılıp tamamlandığını göstermektedir (Ercilasun 2004: 379).

Dört nüshası olan Muhabbetnâme’nin bir nüshası Uygur, diğer üç nüshası ise Arap harflidir. 1432’de Emir Celâleddin Fîrûz Şah adına istinsah edilen Uygur harfli nüsha British Museum’dadır. 1509’da Herat’ta istinsah edilen Arap harfli bir nüsha da British Museum’dadır. Ketebe kaydı olmayan, bu yüzden istinsah yeri, tarihi ve müstensihi bilinmeyen Arap harfli başka bir nüsha İstanbul Millet Kütüphanesi’ndedir. Arap harfli dördüncü nüsha ise eksiktir ve Millet Kütüphanesi’ndeki Ali Emîrî bölümündedir. Bu nüshanın üçüncü nüshadan kopya edildiği düşünülebilir (Sertkaya 1972: 185-186, Ercilasun 2004: 380, Eckmann 1979: 187).

Eserin yazarı olan Harezmî’nin asıl adı ise bilinmemekte, hayatı ve şahsiyeti hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Harezmî mahlasını kullanması sebebiyle yazarın Harezmli olduğu anlaşılmaktadır. E.N.Nadjib, Okıgıl fâtiha ür kıble yanı / Sivünsün bende hvârezmî revânı beytini Okıgıl fâtiha dur kıble yanı / Söyünsün bende Horezmî-Revânî şeklinde yanlış okuyarak yazarın mahlasını H̱orezmī-Revānī şeklinde vermiştir (Sertkaya, 1972: 188).

Samoyloviç, Muhabbetnâme’nin dilini Oğuzca-Kıpçakça olarak ifade eder ki Eckmann’a göre bu isabetsiz bir hükümdür. Ancak Arap alfabesiyle yazılmış Londra nüshasının dili büyük ölçüde Çağataycanın etkisi altındadır (Eckmann 1979: 187).

Aruzun mefâîlün mefâîlün feûlün vezniyle yazılan ve “nâme” adı verilen 11 küçük bölümden oluşan eserin içinde az da olsa kıt’a adı verilen gazeller de bulunmaktadır (Ercilasun 2004: 379).

Muhabbetnâme üzerinde T. Gandjei (1957, 1959), A.M. Şerbak (1959), E. N. Nadjib (1961), O. F. Sertkaya (1972) ve J. Eckmann'ın (1979, 1987, 1996) çalışmaları mevcuttur. Gandjei 1957'de Londra nüshalarının tenkitli metni ile İtalyanca tercüme ve Uygur harfli nüshanın tıpkı basımı, Gandjei 1959'da ise Türkçe kelimelerin sözlüğü bulunmaktadır. Şerbak 1959'da Uygur harfli nüshanın transkripsiyonlu metni ile Rusça tercümesine, Nadjib 1961'de ise Arap harfli Londra nüshasının transkripsiyonlu metni, Rusça tercümesi, dil özellikleri ve sözlük bölümlerine yer verilmiştir. Sertkaya 1972'de Millet Kütüphanesi’ndeki nüshanın transkripsiyonlu metni ve tıpkı basımı ile diğer nüshalardaki metin farklılıkları yer almaktadır (Ercilasun 2004: 380).