Mehmet Rif`at’ın eseri. Yazarın aynı sahadaki eserlerinden “Külliyat-ı Kavaid-i Osmaniye”nin içinde yer alan “Nahv-i Osmanî”den sonra, “Hace-i Lisan-ı Osmanî”nin ikinci cildinin birinci kitabı “Nahv-i Türkî”den önce yayımlanmıştır. Bir başka deyişle bu eser, yazarın nahiv konusundaki fikirlerinin gelişimi bakımından ortada yer almaktadır. Bu üç kitaptan “Külliyat-ı Kavaid-i Osmaniye”nin içindeki “Nahv-i Osmanî” ile “Mufassal Nahv-i Osmanî” hem hacim bakımından hem de kullanılan dil açısından benzerlik gösteriyor. “Hace-i Lisan-ı Osmanî” içindeki “Nahv-i Türkî” ise konuların tasnifi ve bilgilerin verilmesinde ayrıntıya inme açısından bu iki kitaba kıyasla daha ileridedir.

Kapakta ya da baş kısımlarda herhangi bir kayıt bulunmamasına rağmen kitabın içinde yer alan “Muallim tahtaya uzunca bir fıkra yazıp onda kavaid-i nahviyenin tatbikatını icra ettirmek lâzımdır.” (Mehmed Rif`at 1308: 45) şeklindeki bir cümleden hareketle “Mufassal Nahv-i Osmanî”nin ders kitabı olarak hazırlandığı söylenebilir.

“Mufassal Nahv-i Osmanî”de giriş ya da ön söz denilebilecek herhangi bir açıklamaya yer verilmeden, doğrudan doğruya konuya girilir. Kitap, aynen “Nahv-i Osmanî”de olduğu gibi dört ana başlıktan oluşur; yalnız burada fazladan “Temrinat” ve “Tatbikat” başlığı altında iki kısım daha vardır. “Temrinat”, hangi konuların kitabın kaçıncı sayfasında bulunduğunu gösteren bir çeşit “konu dizini”dir. “Tatbikat” ise öğretmenin, anlattığı bilgileri öğrencilerin iyi kavramasını sağlamak amacıyla herhangi bir metin üzerinde nasıl uygulama yapması gerektiğini gösteren “Numune-i Tahlil”den oluşur.

Kitabın dört ana başlığından birincisi “Terkib-i Nakıslar”dır. Bu başlık altında “Terkib-i İzafet” ve “Terkib-i Vasfî” konuları ele alınmıştır. “Terkib-i Nakıslar”, “Nahv-i Osmanî”de de bu şekilde sınıflandırılmıştır; ama orada “terkib-i izafî”, “terkib-i izafî-i kıyasî” ve “terkib-i izafî-i semaî” alt başlıklarına ayrılmışken burada “Türkî Kaidesiyle İzafetler” ve “Farisî Kaidesiyle İzafetler” başlıkları altında incelenmiştir.

İkinci bölümde “Terkib-i Tamlar” ele alınmıştır. Yine “Nahv-i Osmanî”de olduğu gibi burada da “Cümle-i İsmiye”, “Cümle-i Fiiliye”, “Revabit” ve “Teselsül-i Kelâm”, “Terkib-i Tamlar”ın alt başlıklarını oluştururlar.

“Tesirat-ı Edevat”ın anlatıldığı üçüncü bölüm, “Nahv-i Osmanî” ile tamamen aynıdır. Bu bölümde “Edat-ı Tafsil”, “Edat-ı Hasr”, “Edat-ı Teşbih” ve “Edat-ı Zarf” hakkında kısa açıklamalar yapılmıştır.

“Temrinat” ve “Tatbikat” kısımları hariç, kitabın son bölümü “İşarat”tır. Bu bölüm de “Nahv-i Osmanî” ile tamamen aynıdır. “Nokta”, “müfrez”, “alâmet-i istifham”, “alâmet-i istigrap”, “alâmet-i tahsis” ve “keşide” bu bölümde hakkında bilgi verilen noktalama işaretleridir.

Yazarın biyografisi için bk. “Manastırlı Mehmed Rifat”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-manastirli-mehmed