MUASIR ŞAİRLERİMİZ (İSMAİL HAKKI)
monografi/tenkit
İsmail Hakkı (Alişanzade) (d. 1871 - ö. 13 Mart 1944)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Alişanzade İsmail Hakkı tarafından kaleme alınmış, Nabizade Nâzım, Ali Ruhî, Emin Hümayî ve Muallim Cûdî'nin şair kimlikleri ekseninde, şiirlerinden verilen örneklerle birlikte değerlendirildikleri tenkit türünde eser. 1311/1895-96 yılında yayımlanan Muasır Şairlerimiz, biyografi türünden ziyade antolojiyi andırır. Nabizade Nâzım’a ait olan bölümün başında yer alan “Ufak Bir Mütalaa” adlı bölümde İsmail Hakkı, şiir seçimlerinde eski-yeni tarz ayrımına gitmediğini, tek ölçütünün güzellik olduğunu ifade eder.

Eserde gerek nazım gerekse de nesir türünde neşrettiği metinlerin edebî kıymeti nedeniyle takdir edilen Nabizade Nâzım, “camiü’s-seyf ve’l-kalem” unvanına layık kalem erbabı olarak da gösterilir. Şiirlerinde Servet-i Fünun dönemi şiirinin ortak temlerini kullanan şair, başarısını mübalağasız anlatımına borçludur. Bu yönüyle “samimi ve fıtri bir şairdi[r]”. Mersiye türündeki başarısını da bu yönüne borçludur. Bu doğrultuda İsmail Hakkı, “Anadolu Hisarında Bir Mezarlık” şiirini Türk edebiyatında mersiye türünün en başarılı örneklerinden sayar. Nabizade’yi daha ziyade hikâyeci kimliği ile değerli bulan münekkide göre Seyyie-i Tesamüh adlı uzun öykü, yazarın hiciv türünde de başarılı olduğunu göstermektedir. Bu kısa değerlendirmenin ardından eserde “Nabizade Nâzım Bey’in Eş’ar-ı Müntehabesi” başlığında şairin; “Fatih”, “Fecr”, “Könhe Zemin” “Anadolu Hisarı’nda Mezarlık” ve Alfred de Musset Münacaat’ından” başlıklı şiirleri verilmiştir.

Muasır Şairlerimiz’in ikinci şairi olan Ali Ruhî Bey eserde; Türkçe ve Farsçaya hâkimiyeti, Lemeat adıyla topladığı şiirlerindeki güçlü fakat sade söyleyişi, şairane mizacı gibi hususiyetler üzerinden takdir edilir. II. Abdülhamit’e yazdığı, iki kaside, -birinde ihsan talebinde bulunur- genç bir dostunun vefatı üzerine yazdığı terci ve birkaç gazel Ali Ruhi Bey’den seçilmiş şiir örnekleridir.

Muasır Şairlerimiz’in üçüncü şairi Emin Hümayî eserde, genç yaşta ölen kabiliyetli bir şair olarak tanıtılır. Ahlakı ve yüksek fikirlerinin ürünü olan şairlik yeteneği, Muallim Naci ve Ali Ruhî Bey gibi eski tarz şiir yazanların etkisinde kalması,“Aşkî” ve “Hümayî” mahlaslarını kullanması ve şiirlerinin vefatının ardından Nevbaharım adıyla neşredilmesi gibi dikkatler, eserde sınırlı olarak çizilen Emin Hümayî portresini oluşturan temel hususlardır. "Mersiye"si ve beş gazeli, şiirlerinden seçilmiş örneklerin bulunduğu kısmı teşkil etmektedir.

Eserde değerlendirilen son isim olan Muallim Cûdî, yenileşme devri Türk edebiyatında eski tarz şiir örnekleri veren bir diğer şairdir. Cûdî vesilesiyle eski edebiyatı tümden reddeden Edebiyat-ı Cedidecilere yüklenen İsmail Hakkı, yeni edebiyatın tercih edilmesinin elzem olduğunu fakat bunun eski şiirin unutulmadan yapılması gerektiği söyler. Ona göre millî olanın her bakımdan reddi Türk kültürüne zarar veren bir tavırdır. Cûdî hakkında eski tarzı tercih eden diğer şairler hakkında söylediklerinden faklı bir kanaati yoktur. Şiirlerinde muhtelif tema ve türleri kullandığı, Türkçe, Arapça ve Farsçaya olan hâkimiyeti, söyleyişi ile Muallim Naci’yi andırdığı gibi hususlar, Cûdi’ye dair söylediği belli başlı şeylerdir. Şairin şiir örneklerinin yer aldığı kısım, diğer şairlerinkinden farklı olarak daha geniş bir içerikte oluşturulmuştur.

M. Orhan Okay'ın, Alişanzade hakkında yazdığı ansiklopedi maddesinde (1995) kısaca değerlendirdiği eser, Salih Koralp Güreşir tarafından günümüz harflerine aktarılmıştır (2021),

Yazarın biyografisi için bk. "İsmail Hakkı (Alişanzade)". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismail-hakki-alisanzade

Eserden Örnekler


Manzum ve mensur neşrettiği âsâr-ı müteaddidesiyle camiü’s-seyf ve’l-kalem unvan-ı muhikkına mazhar olmuş olan merhum Nabizade Nâzım Bey, edebiyatta dahi ulum-ı fünunda olduğu gibi ibraz-ı ehliyet ve iktidar etmiş, samimi ve fıtri bir şairdi. Eş’ar-ı mevcudesine nazaran kendisini o sınıf şuara miyanına ithal etmek kabildir ki hissiyat-ı kalbiyeyi, kâffe-i menazır-ı muhtelife, temeyyülat ve incizabat ve ezvak ve hevesatı ile beraber teşrih ve keza mehasin-i tabiiye-i kevniyeyi, sahra ve makabiri, sükûnet-feza ormanları, düşündürücü korulukları ile beraber, tasvir etmeyi severler. Mamafih bazı hafif ve münferit şiirleri de vardır ki nâzımın revnak-ı tefekkür ve hüsn-i beyanını gösterir (Güreşir 2021: 236).

Hakiki bir fıtrat-ı şairane ile muttasıf olan Ali Ruhî Bey merhum, bundan dokuz sene evvel Lemeat namı altında unfuvan-ı şebabında söylemiş olduğu eş’arını cem ve neşretmişti. Lisanımıza ve Farisi’ye olan vukuf-ı kâmilini bir meyl-i amik-i tabiat ile tezyin eylemiş olduğundan eşarında ve bahusus bir iktidar-ı mütehakimane irae eden kasaidinde evsaf ve hasaisini sena ettiği tabayi-i beşeriye ile elvah-ı dil-pezir-i kevniyeyi hüsn-i suretle mezc ve telfîka muvaffak olmuştu (Güreşir 2021: 247).

Emin Bey’in eş’arı, vefatından sonra neşredilen Nevbaharım ismindeki mecmuada münderiç nesir ve nazımdan ibarettir ki bu nam, Muallim Naci merhumun yadigârıdır. Eserin mütalaası, kailinin filhakika celi bir mevhibe-i şairiyete malik olmakla beraber henüz genç ve tecrübesiz olduğunu göstermektedir. Ekseriyetle Mesud-ı Harabati yani (Naci) ye nazire olarak yazılmış gazeliyattan ibaret olan kısm-ı manzumunda Cenab-ı Muallim’in ve Ali Ruhî Bey’in tesiratı bedihi görünmektedir (Güreşir 2021: 265).

Cûdî efendi namını, İstanbul’da iptida teşhir eden Teavün-i Aklam risalesidir. Mütalaa edilen eserleri mumaileyhin iktidar-ı nazmının kudret-i şairanesinden ziyade olduğunu göstermekte ve meslek-i edebisi tarz-ı kadime meylini irae etmektedir. Manzumatı mütenevvi ve muhteliftir. Münacaatları, gazelleri Türk, Arap ve Acem lisanlarındaki iktidarınca birer hüccettir. “Tembel” ismindeki ahlakî manzumesi, “Tahayyür” unvanlı eser-i hikemiyanesi, Fransızcadan tercüme ettiği “Amele Şarkısı” ve bahusus “Vücud” ismindeki kasidesiyle oğlu hakkındaki tarihî mersiyesi mensup oldukları aksam-ı edeb arasında numune-i fesahat addine şayestedir (Güreşir 2021: 275).

Kaynakça


Alişanzade, İsmail Hakkı (2021). Müntehabat-ı Teracim-i Meşahir -On Dördüncü Asrın Türk Muharrirleri -Muasır Şairlerimiz, hzl. Salih Koralp Güreşir, İstanbul: Kitabevi Yay.

Okay, M. Orhan (1995). "Eldem, İsmail Hakkı". İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 21-22.

Atıf Bilgileri


Güreşir, Salih Koralp. "MUASIR ŞAİRLERİMİZ (İSMAİL HAKKI)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/muasir-sairlerimiz-ismail-hakki-alisanzade. [Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MÜNTAHABÂT-I TERÂCİM-İ MEŞÂHİR (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
2 SEVDA-YI HAZAN YAHUD TAHASSÜR (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Araş. Gör. Dr. Hakan Soydaş
Görüntüle
3 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: BİRİNCİ DEFTER AHMED MİDHAT EFENDİ (İSMAİL HAKKI) smail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
4 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: İKİNCİ DEFTER EKREM BEY (İSMAİL HAKKI ALİŞANZÂDE) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
5 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: ÜÇÜNCÜ DEFTER CEVDET PAŞA (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
6 14. ASRIN TÜRK MUHARRİRLERİ: DÖRDÜNCÜ DEFTER ŞEMSEDDİN SAMİ BEY (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Dr. Salih Koralp Güreşir
Görüntüle
7 OSMANLI MEŞAHİR-I ÜDEBASI: BİRİNCI DEFTER MUALLİM NACİ (İSMAİL HAKKI ALİŞANZADE) İsmail Hakkı (Alişanzade) Doç. Dr. Nilüfer Ilhan
Görüntüle
8 İKİ HAKİKAT (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Diğer Nursel KAVAK
Görüntüle
9 TALİHSİZ (İSMAİL HAKKI) İsmail Hakkı (Alişanzade) Akın ZENGİN
Görüntüle
10 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
11 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
12 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
13 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
14 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
15 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
16 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
17 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
18 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
19 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle