Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin, tasavvufun niteliğini ve kavramlarını anlattığı mensur eseri. Arapça bir tamlama olan Mir’âtü’l-Muvahhidîn, “Allah’a inananların aynası” anlamına gelmektedir. Süleyman Şeyhî, eserin telif sebebini 113b’de tasavvufi terimlerin izah edilmesi olarak açıklar. Eserin nüshaları Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Serez Koleksiyonu 1515 (114 varak), Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hacı Mahmut Efendi Koleksiyonu 2567 (70 varak) ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 3469/1 (86 varak) numarada bulunmaktadır. Zikredilen nüshalarda eserin başlığı “Burûku’l-Âşıkân ve Sulûku’l-Merdân Li-Şeyhi Süleymân el-Müsemmâ bi-Mir’âtü’l-Muvahhidîn” şeklinde kaydedilmiştir. Eser belli bir gaye ile tasavvufi ıstılahların açıklanması sebebiyle, öğretici ve açıklayıcı üsluba uygun bir şekilde tasavvuf talebelerinin/müritlerin anlayabileceği bir dil kullanılmıştır. Ancak vücud mertebeleri ve ilgili konular izah edilirken konuya vâkıf havassın seviyesine uygun bir dil tercih edilmiştir. Dilin ağırlaşmasında Arapça ve Farsça tabirlerin açıklanması da etkili olmuştur. Tasavvufi terimlerden söz edilirken belli bir düzen takip edilmemiştir. Konular genellikle sohbet havası içerisinde dağınık bir şekilde ilerlemiştir. Bununla birlikte tüm ıstılahların birbiriyle ilgisi sağlanmıştır (Ejder 1998: 2). Müellif, içinde yetiştiği, gönül verdiği ve şeyhi olduğu Nakşbendî tarikatı âdâb ve usulünü 69a sayfasından itibaren daha fazla işlemiştir. Âdâb ve usulleri açıklarken Nakşbendî tarikatı ileri gelenlerinin söz ve menkıbelerine başvurmuştur. Dile getirdiği konuları desteklemek amacıyla âyet ve hadis iktibaslarına yer vermiştir. Bazen âyet ve hadis iktibaslarını farklı konularda tekrar etmiştir (Ejder 1998: 2).

Süleyman Şeyhî, tekke ve dışında müşahede ettiği yanlış tavırlara karşı doğruyu izah amacıyla tasavvufi ıstılahları açıklamak istemiştir. Müellif, halkın tasavvuf konusundaki eksikliklerinin ve yanlışlarının nedenleri üzerine düşüncelerini okuyucularıyla paylaşmış, bunların nereden kaynaklandığına dair fikirler öne sürmüştür. Mustafa Ejder’in tasnif ettiği şekliyle eserde ifade edilen kavramlar şu başlıklar altında toplanabilir: 1. Vücudun mertebeleri, 2. Kalbî, vicdanî, marifet ve bilgiye dayalı kavramlar, 3. İbadet ve ahlâka dair kavramlar, 4. Nakşbendîlik (Ejder, 1998: 2). Süleyman Şeyhî’nin benimsediği vahdet-i vücud öğretisi eserin genelinde hissedilmektedir. Bir müridin/salikin seyr ü sülûkunun ne şekilde olması gerektiği ve bununla ilgili kavramlar eserde zikredilmiştir. Salikin seyr ü sülûkunun tarikatlarda, bilhassa Nakşbendîlik'te bir mürşid-i kâmil kılavuzluğunda, çeşitli âdâb ve usüllere uyularak gerçekleşeceği bildirilmiştir (Ejder, 1998: 2). Müellif tüm kavramları kendi bakış açısıyla tanıtmıştır. Âyet ve hadislere yapılan yorumlar tefsir ve hadis ilimlerine zenginlik kazandırmıştır. Eser, tasavvuf ilminin insanların hâl, hareket ve yaşamlarını nasıl değiştireceğinin yol ve usulünü gösterme çabasındadır. Eserde, tasavvufi hayat bakımından müellifin yaşadığı zamana, özellikle içinde bulunduğu çevreye, yöreye dair bilgiler edinmek mümkündür (Ejder 1998: 167).

Eser üzerine Mustafa Ejder bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1998). Bu çalışmada Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin hayatı ve şahsiyeti, eserleri, Mir’âtü’l-Muvahhidîn’de geçen bazı ıstılah ve kavramlar ele alınıp eserin metni ortaya konulmuştur.

Şairin biyografisi için bk. “Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-mollazade-seyh-suleyman-seyhi