MİR'ÂT-I Şİ'R
şair biyografileri
Âkif, Mîralem Mehmed Bey-zâde Enderunlu Mehmed Âkif Bey (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mehmet Âkif Bey (?-?) tarafından Enderun’da yetişmiş şairler hakkında yazılan tezkire. “Şiirin aynası” anlamına gelen Mir’ât-ı Şi’r, ebced hesabıyla eserin kaleme alındığı 1211/1796 tarihini göstermektedir. Âkif, eserinde kendisiyle birlikte Enderunlu yirmi dört şairin biyografisine yer vermiştir. Gençlik çağında "Kilâr-ı Hâssa"ya kabul edilen Âkif,  şiir ve inşada kendisini yeterli seviyeye getiremediğini ifade ettikten sonra, aynı asırda yaşadığı ve Enderun’da tanıdığı şairlerin isimlerinin hatırlanmasını sağlamak için bu tezkireyi kaleme aldığını söyler.  Enderunlu Vâsıf’ın onu yazmaya teşviki ve aralarındaki hoca-öğrenci ilişkisi, onula ilgili maddede ve  tezkirenin sonundaki  takriz mahiyetindeki  on beyitlik tarih manzumesinde de görülmektedir.

Mir’ât-ı Şi’r,  Enderun-ı Hümâyûn’da yetişan şairlerin biyografilerine yer vermesiyle belli bir zümreyi ele alan önemli tezkirelerden biridir.  Eser, bir mukaddime, beş ana bölüm ve bir hatimeden meydana gelmektedir. Eserin en sanatlı üslubuna sahip mukaddimesinde,  tezkirenin yazılma sebebi ve muhtevası hakkında bilgi verilmiş ve sunulduğu kişi olan III. Selim övülmüştür. İkinci bölümde, Hâne-i Hâssa’da yetişmiş Ârif, Yâver, Rif’at Nazîf, Nâşid ve Râ’ik’in; üçüncü bölümde, Hazîne-i Hümâyûn şairleri Şâkir, İbâdî, Nedîm, Ferîd, Nasfet, Fâzıl, Es’ad ve Reşîd'in; dördüncü bölümde, Kîlâr-ı Hâssa şairleri Hâmid, Fennî, Vâsıf, Feyzî, Ârif-i Dîger, Râ’if ve Hâmid-i Dîger'in; beşinci bölümde Seferli Koğuşu şairlerinden Râsih ve Kâmil'in biyograflerine ve şiirlerinden örneklere yer verilmiştir. Hâtime kısmında ise,   tezkirenin tamamlamasından dolayı Allah’a şükredilip padişaha takdim sürecine değinilerek, Âkif'in kendi şiirlerinden örnekler verilmiş ve tezkire hocası gibi gördüğü Vâsıf’ın tarih manzumesiyle tamamlanmıştır.

Mir’at-ı Şi'r’in beş nüshasının varlığından bahsedilmesine rağmen,  Son Asır Türk Şairleri’nde (1969) Mahmut Kemal İnal’ın kendi kişisel kütüphanesinde bulunduğunu söylediği nüshanın nerede olduğu bilinmemektedir. Tespit edilebilen dört nüshası ise, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Kitaplığı 773;  Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmaları bölümünde EH 1522, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi İbnülemin T. 2538/1 ve Ankara Milli Kütüphane 06 Hk 1237’de kayıtlıdır.  Milli Kütüphane nüshasının müstensihi Reşad, tezkirenin girişinde eserdeki gereksiz ve uzun cümleleri, süslü ifadeleri kısalttığını, sadece mukaddime ve hatimeye dokunmadığını ifade etmiştir. Ayrıca sayfa kenarlarında Âkif’in verdiği bilgilere eklemeler yapmıştır.  Bu sebeple  bu nüsha diğerlerinden ayrılmaktadır.  

Mir’ât-ı Şi’r’le ilgili bir yüksek lisans tezi (Kılıç 2001), eserin muhtasar nüshasının incelendiği bir makale (Uysal Bozaslan 2012) ve bir kitap (Arslan 2018) yazılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Âkif, Mîralem Mehmed Bey-zâde Enderunlu Mehmed Âkif Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akif-miralem-mehmed-beyzade-enderunlu


Eserden Örnekler


Yâver

İsm-i sâmî ve nâm-ı nâmîleri Hasan. Şehriyâr-ı magfûr, husrev-i Felâtûn-şu’ûr, vâlid-i mâcid-i kesîrü’l-mehâmid şehen-şâh-ı Sikender-zuhûr, gunûde-i cilbâb-ı behişt merhûm u magfûrun-leh Sultân Mustafâ Hân-ı sütûde-sirişt hazretlerinün eyyâm-ı saltanatlarında kilâr-ı Hâssa kethudâsı iken hazîne-i hümâyûn kethudalıgıyla kesb-i imtiyâz ve ba’de-zâ rütbe-i bülend-mertebe-i mesned-i sâmiye-i silâh-dârlıgı ihrâz ve ba’de’l-azl murg-ı rûh-ı pür-füûhı lâne-i lâhûta pervâz iden Abdurrahmân Aga merhûmun âşiyâne-i sulbinden bin yüz yetmiş tokuz senesi târîhinde şehper-güyâ-yı kafes-i kühen-sakf-ı cihân ve bâl-efşân-ı evc-gâh-ı imkân ve seksen dört senesi hılâlinde peder-i âlî-güherleri irtihâlinden sonra dâm-ı sa’âdet-encâm-ı enderûn-ı hümâyûn ve bend-i feyz-peyvend-i hâne-i kîlâra kadem-beste-i ukde-i dûzâg ve çille-keşân-ı savma’a-i mezbûra meş’al-i vücûd-ı pertev-âlûdı bir tâze çerâg, beyt:


Pek-âteş-pâre kopdı tıfl-ı dil benden ırag olsun

Sarây-ı şehriyâr-ı alka virdim bir çerâg olsun


nesr: me’âl-i sûziş-iştimâlince ol buk’a-i feyz-bahşa ve zâviye-i ferah-fezâda imrâr-ı evân-ı şebâb ve mânend-i kasr-ı kühen-bünyâd-ı felek geh ma’mûr geh hâne-harâb ve eser-i hâme-i zâde-i tab’-ı latîfi, beyt:


Felek Mecnûn serin itdiyse has-gâh

Benim başımda da mantar bitürdi


nesr: beyt-i bercestelerinin mazmûn-ı turfe-nümûn-ı pür-me’âl-i ibret-meşhûnınca vâsıl-ı sinn-i temyîz oluncaya kadar sarsar-ı nâgeh-res-i sitem-i gerdûn meş’al-i nev-fürûğ-ı zindegânîsin vakt vakt îkâd u püf ve geh bî-gâh şikence-i tâkat-şiken-i çarh ile üf, beyt:


Neler çeker güzelim nerdübân-ı aşkında

Çıkınca kasr-i visâle kadem kadem âşık (Arslan 2018: 33-34).

Kaynakça


Arslan, Mehmet (2018). Enderunlu Âkif Mir’ât-ı Şi’r (Enderun Şâirleri Tezkiresi). İstanbul: Kitabevi Yay.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Kılcı, Mehmet (2001). Enderunlu Mehmet Akif: Mir’ât-i Şi‘r. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.

Uysal Bozaslan, Seda (2012). “Enderunlu Mehmet Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası”. Turkish Studies, 7 (2): 2531-2568.

Atıf Bilgileri


UYSAL BOZASLAN, Seda. "MİR'ÂT-I Şİ'R". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mir-at-i-si-r. [Erişim Tarihi: 04 Aralık 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
2 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
3 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
4 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
8 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
9 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
10 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle