Gelibolu ve Kahire Mevlevîhâneleri postnişini Hüseyin Azmî Dede Efendi’nin seyr ü sülûk kâidelerine ve bu süreçteki şeyh-mürîd ilişkisine temas ettiği risâlesi.

Yapısı itibariyle Azmî Dede’nin Nuhbetü’l-âdâb eserinin devamı niteliğinde olduğu söylenebilir. Miftâhu’l-kulûb’un baş kısımlarında Mevlevî sülûküne temas edilmekle birlikte sonrasında genel seyr ü sülûk âdâbına yer verildiği görülür. Mevlevîhânelerde dervişlerin beraberce her gün sabah namazı sonrasında cehren İsm-i Celâl okumasının akabinde hücrenişînlerin murâkabe, postnişinin ise teveccüh ile meşgul olması, Mevlevî tarikatının kanunu olarak sunulur. Hankâh-nişîn olmayanlar için de seyr ü sülûk sürecine yönlendirmeler ihtiva eden eserde, şeyhlik şartlarına özellikle değinilmesi dikkat çekicidir. Buna göre şeyhin hayatta ve insan-ı kâmil olması, feyz vermeye, kalp tasarrufuna ve sâliki kabz hâlinden kurtarmaya muktedir olması şarttır. Şâyet şeyh, kalbini ahlâk-ı zemîmeden, dünyevî emellerden, şan-şöhret temâyülünden tasfiye etmemiş ise terbiyesinin nâkıs kalacağı belirtilmektedir. Tasfiye tamamlanmadıkça Hak'tan mahcûb kalındığı ve “(â)fâktan enfüse seyr-i ruhânî ve sefer-i manevî”nin kalbin tam temizliğine bağlı olduğu vurgulanmaktadır (Arpaguş 2014: 177-181).

Azmî Dede’nin seyr ü sülûke taalluk eden kavramlar konusunda şahsî fikirlerini tespit etme bakımından önem arz eden bu eserin, Mehmed Eşref el-Mevlevî’nin 2 Şevval 1351/1 Ocak 1933 tarihinde istinsah ettiği nüshası Selçuk Eraydın, müstensihi belli olmayan bir başka nüshası ise Mahmut Erol Kılıç arşivinde bulunmakta olup Sâfî Arpaguş tarafından (2014) neşredilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Azmî, Hüseyin Azmî Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azmi-huseyin-azmi-dede