Cismî mahlaslı bir şair tarafından mevlid türünde kaleme alınan Türkçe manzum eser.

Gerek yazma nüshalarının yer aldığı kütüphane kayıtlarında gerekse konuyla ilgili bilimsel çalışmalarda, eserin yazılış tarihi, içeriği ve yazarı konusunda hayli karışıklıklar ve sorunlar (Bu sorunların bir kısmı için bk. Köksal 2011: 51-53) bulunmaktadır. Eserin Cismî mahlaslı bir şaire ait olduğunu tespit edip eserin yazılış tarihini veren beytin yer almadığı iki nüshası üzerinden mevlidi neşreden Sadık Yazar, ihtiyat payı bırakarak bahsi geçen Cismî'nin 17. yüzyılda yaşamış olabileceğini belirtmişken (2008: 450-51) M. Fatih Köksal eserin diğer birkaç nüshasında bulunan tarih beytine binaen eserin 917 (1511) yılında telif edildiğini tespit etmiştir (Köksal 2011: 63). 

Cismî’nin Mevlid’i de Süleyman Çelebi'nin Vesîletü’n-Necât'ı gibi, bölümler arasına sıkıştırılmış üç kaside dışında, birkaç bölümden oluşan uzun mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün vezninde yazılan söz konusu kasideler hariç Cismî'nin Mevlid'i de fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün vezni ile yazılmıştır (Yazar 2008: 453).

Yazar'ın hazırladığı neşre göre Cismî’nin Mevlid’i; Allah’ın birliğinin anlatıldığı ve Hz. Peygamber’e övgülerin sunulduğu giriş bölümünden sonra, "Der-beyân-ı Halk-ı Âdem, fî Zuhûri’n-Nebî, Mi’râc-ı Muhammed, fî Vefâti’n-Nebî" olmak üzere dört ana bölümden oluşmaktadır (Yazar 2008: 452). Eser, 9 beyitlik bir ilahi ile başlar; akabinde Hz. Peygamber’in medhi ve müellifin özrünü beyan ettiği beyitlerden sonra mevlidin önemine dair 39 beyitlik bir hikâyeye yer verilir. Bu hikayeden sonra; Hz. Peygamber, dört büyük halife, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gibi din ulularının övgüsünün yapıldığı bir kaside yer almaktadır. Bundan sonra asıl konuya girilir ve Hz. Adem’in yaratılıp “nur-ı Muhammedî”nin onun alnına konulması ve o nurun birçok peygambere geçtikten sonra Hz. Amine’ye gelip yerini bulması anlatılır. Daha sonra Hz. Âmine’nin Hz. Peygamber’e hamile kalması ve babası Abdullah’ın vefat edip Hz. Peygamber’in dedesinin himayesine girmesi söz konusu edilir. Hz. Peygamber’in veladeti ve veladeti esnasında ortaya çıkan olağanüstü olayların anlatılmasından sonra “merhaba” bölümü gelmektedir. Mevlid, Hz. Peygamber’in miracı ve vefatının anlatıldığı bölümlerden sonra nihayete ermektedir. (Yazar 2008: 453)

"Ger bu 'âlem halkı dirse subh u şâm /Medh olınsa haşre dek olmaz tamâm; Ger diler isen bula cânun safâ /Vir salavât ber-resûl-i Mustafâ" şeklinde iki beytin bölüm sonlarında tekrarlandığı mevlidin bazı nüshalarında bölüm aralarında okunmak üzere Arapça salat u selam cümleleri ile Hz. Peygamber'e dair ayetlere de yer verilmiştir.  

Cismî'nin Mevlid'i yukarıda da ifade edildiği üzere farklı yazarlara ait kılınarak birkaç çalışmaya (Doğan 2007; Mermutlu 2019) konu olduğu gibi Sadık Yazar tarafından iki nüshasına dayalı olarak bir makale ile neşredilmiştir. Abdurrahman Kaya da eserin Milli Kütüphane Yz. A 3817 numarada bulunan nüshasını esas alıp çeviri yazı metnini oluşturduğu bir doktora tezi hazırlamıştır (2013).