Sarı Abdullah Efendi’nin sülûk hallerini, bayrâmî-melâmî geleneğin hususiyetlerini anlattığı kasidesi. Sarı Abdullah Efendi, devlet adamlığının yanında bayrâmî-melâmî ekolün önde gelen isimlerinden biridir. Mesnevî’nin sadece ilk defterine yazdığı Türk edebiyatının en kapsamlı şerhiyle meşhur olan ve “Şârih-i Mesnevî” unvanıyla anılan Sarı Abdullah Efendi, mensubu bulunduğu ekolün hususiyetlerini de Meslekü’l-Uşşâk kasidesinde izah etmiştir.

Sarı Abdullah Efendi, kasidesini mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün vezniyle yüz beş beyit halinde yazmıştır. Kasidede sanat kaygısından ziyade, bir düşünceyi izah etme endişesi bulunmaktadır. Bunun yanında Sarı Abdullah Efendi’nin vezni ve kafiyeyi başarılı bir şekilde kullandığı görülmektedir.

Meslekü’l-Uşşâk kasidesi, Sarı Abdullah Efendi’nin mensup olduğu ekolün hususiyetlerini izah etmekle birlikte, genel manada tasavvufun gereklerini, bazı tasavvufî kavramları da açıklar. Ayrıca seyr ü sülûkta karşılaşılan durumlar, bu yolda nasıl ilerlenmesi gerektiği de muhatabına izah edilir. Kaside Allah’a hamd ve Hz. Peygamber’e, ailesine, sahabelere ve dört halifeye salât ü selâmla başlar. 

Sarı Abdullah Efendi, ibadetlerin asıl gayesini izah eder. İbadetlerden maksat cennet nimetlerine ermek değil cemâlullâhı görmektir. Sarı Abdullah Efendi, bir yola intisap etmeden, kendi kendine seyr ü sülûk yapabileceğini iddia edenleri eserinde eleştirir. İlimsiz amelin fayda vermeyeceğini de söyleyen Şârih-i Mesnevî, ibadetlerin şekilden ibaret olmadığını, bal bal demekle ağzın tatlanmayacağını belirtir. Kişinin sürekli teyakkuz halinde gönlünü kontrol etmesi gerektiğini öğütler.

Sarı Abdullah Efendi bu öğütlerle birlikte melâmîliğin hususiyetlerini uzunca izah eder. Velilerin ve sâdıkların ümmetin en hayırlı kişileri olduğunu, insanlar içinde melek gibi dolaşan bu kişilerin kendilerini en aşağı seviyede gördüğünü ifade eder. Melâmîlerin herhangi bir özel kıyafeti, alâmeti yoktur. Onların alâmetleri gönüllerindeki Allah nurudur. Etrafa asla sırlarını, hallerini açmayan bu kimseler, aşk şarabıyla sarhoştur. Bunlara “sır sahibi” denir. Melâmîler edebe aykırı hareket etmeyen anlayış sahibi kimselerdir.

Şârih-i Mesnevî, seyr ü sülûkun gereklerinden anlamayan kişilerle birlikte olmamak gerektiğini belirtir. Mürid, uzlette olmalı, Allah’tan gayrısını gönlünden çıkartmalıdır. Lakin halktan uzaklaşıp yaşamak çözüm değildir. Kişi hayatı için gerekli şeyleri kazanmalı, görünüşte halkla iç içe olmalı ama gönlü bir an olsun Hak’tan uzak kalmamalıdır. Sarı Abdullah Efendi, ibadetlerin gerçek yüzlerine dair de bilgiler verir. Melâmînin gerçek orucu benliğini Hak’ta yok etmek; iftarı, Allah’ın varlığıyla bekâya kavuşmak; bayramı da Allah’a ulaşmaktır. Hacc-ı ekber, Allah’ın cemalini müşahede etmektir.

Sarı Abdullah Efendi kasidesinin sonunda, Hak dostlarının gönül âlemini, sırlarını dostlara hediye etmek maksadıyla açıkladığını belirtir. Bu sırrı anlamanın yegâne yolunun hayret denizine dalarak benliğini yok etmekten geçtiğini ifade eder. Hz. Peygamber’den şefaat umarak kasidesini bitirir.

Meslekü’l-Uşşâk kasidesi, Sarı Abdullah Efendi’nin torununun çocuğu olan La’lîzâde Abdülbâkî Efendi (ö. 1746) tarafından tezyîl edilerek şerh edilmiştir. Kaside ve zeyli (2014) ile La’lîzâde Abdülbâkî Efendi’nin şerhi (2020) Bünyamin Ayçiçeği tarafından yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Abdî, Sarı Abdullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-sari-abdullah-efendi