Eserden Örnekler

Mevlânâ Celâlü’d-dîn-i Rûmî ibn Bahâ’u’d-dîn Veled, ümmetin kurretü’l- aynı bulunan ekâbir ü e’âzımdan biridir. Fu’âd-ı irfân-i’tiyâdları maskat-ı sânihât u fuyûz olmak cihetiyle zât-ı hakâ’ik-âyâtları pişvâ-yı erbâb-ı tahkîk idi. Sümüvv-i kadr ü nebâhetlerine açdıkları tarîk-i feyz-refîk-i burhân-ı kâtı‘ ve ulüvv-i efkâr-ı âlem-pesendânelerine edeb ü irfânın lübbü’l-lübbü tavsîfine bi-hakkın sezâvầr olan kitâb-ı hikmet-nisâb-ı Mesnevî delîl-i sâti‘dir. Medâ’ih u evsâf-ı celîleleri yerâ‘a-i ta‘rîfden bîrûn ve mahabbet-i mahsûsa vü âliyyeleri ef’ide-i umûmiyye-i milletde istikrâr-nümûndur. Silsile-i neseb-i sahîhleri Hazret-í Ebâ-bekr es-Siddîk’a peyvestedir. Câm-ı kemâlin mest-i müdâmı Mevlânâ Mollâ Câmî’nin Nefahâtü’l-üns nâmındaki kitâbında beyân u temnîk etdiğine nazaran 604 sene-i hicriyyesi rebi‘ü’l-evvelinin altıncı günü Belh vilâyetinde gehvâre-pîrâ-yı ‘âlem-i şuhûd olmuşlardır. Henüz beş altı yaşına vâsıl oldukları sırada iki, üç veya dört günde bir kere iftâr ederler idi ki bu hâl-i fevka’l-âde kendilerinin bir hârika-i edeb ü irfân olacağına berâ’at-i istihlâl add olunur idi. Pederleri Bahâ’u’d-dîn Veled kemâlât u ulûm-ı mütenevvi‘ada hâiz-i kudret-i bi-pâyân ve beyne’l-fuhûl müşârun bi’l-benân olmuş a‘lem-i ulemâ vü efdal-i fuzalâdan olmağıla Belh şehrinde dil-teşnegân-ı selsâl-i kemâlâtı reyyân etmekde iken şehr-i mezkûru terk etmek mecbûriyyetinde bulundu ki bu mecbûriyyet Belh hükümdârı Sultân Muhammed Harezmşâh’ın nazar-ı istirkâbını celb etmesinden tevellüd ü tahassül eylemiş idi. Yegâne iştigâli tedrîs-i ulûmdan ibâret ołan bir âlime karşı bir hükümdârın izhâr-ı rekâbet etmesi vehle-i ûlâda garîb görünür ise de hemân umûm halkın cenâb-ı üstâd-ı mütebahhirin şâgirdi gibi olmaları ve ma‘-mâ-fîh kendisine cümleten meyl-i tâm göstermiş bulunmaları bu garâbete mahal bırakmaz. Şu kadar var ki Bahâ’u’d-dîn Veled’de hubb-ı câh veyâ dâ’iye-i riyâset denilen sey’in zerresi bile mevcûd olmadığı için Sultân Muhammed Harezmsâh’ın bu istirkâbı âdetâ bir fikr-i hayâlât-perverâneye ittibâ’dan ileri gelmiş idi. Her ne hâl ise hazret-i üstâd-ı irfân-ittisâm, hükümdârın rekâbet ü husûmetini hiss ü istişmâm edince hüsn-i niyyetinin tevlîd etdigi netîce-i ma’kûseden ziyâdesiyle müte’essir olarak ber-vech-i muharrer Belh’i terk ile cânib-i Hicâz’a hicrete karâr verdi. Gerçi teşne-i zülâl-i tedrîsi, meftûn-mekârim-i ahlâkı olan binlerce halk dâmen-i istirhâma i’tisâm ve fikr-i hicretden vazgeçmesini ifâde vü i‘lâm eylemişler ise de edâ-yı hâc maksadını ittihâz-ı ma‘zeret ile efrâd-i â’ilesini müstashiben yola çıkdı ki o vakit mahdûm-ı edeb-mevsûmu sâhib-terceme Celâlu’d-dîn âlem-i sabâvetden sıyrılmak mertebesine gelmiş idi  (Hamîd Vehbî: 1301: 881-883).