13. yüzyılın ilk yarısında Moğol istilasından kaçarak Orta Anadolu’ya yerleşen, devrin siyasi, sosyal ve dinî birtakım hareketleri içinde yer almış olan büyük bir Türkmen şeyh ailesine mensup Elvân Çelebi’nin eseri. Elvân Çelebi’nin babasının 14. yüzyıl Anadolu tasavvuf hayatının ünlü simalarından Âşık Paşa, dedesinin Karamanoğulları Beyliği’nin kuruluşuna adı karışan Muhlis Paşa ve özellikle büyük dedesinin Babaî İsyanı (1240) diye bilinen dinî-sosyal hareketin başı olan Baba İlyâs-ı Horasânî olması (Ocak 1995: 63), Menâkıbu’l-Kudsiyye’nin kıymetini arttırmaktadır. Çünkü mesnevinin konusu müellifin büyük dedesi Baba İlyâs ve soyu ile Babaî Ayaklanması’dır. Dolayısıyla aileye mensup bir müellif tarafından kaleme alınmış olan Menâkıbu’l-Kudsiyye fî-Menâsibi’l-Ünsiyye menkabevî bir manzum metindir. Oruç Bey’in Tevârih-i Âl-i Osmân’ı Taşköpri-zâde’nin eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye’si ve Gelibolulu Âlî’nin Künhü’l-Ahbâr’ı gibi tarihî kaynaklarda adı geçen Menâkıbu’l-Kudsiyye'nin nüshası 1957 yılında Necati Elgin tarafından Karaman’da bulunarak Konya Müzesi için satın alınmıştır. Eserin 118 varaklık bu tek nüshası, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, 4937 numarada yer almaktadır (Erünsal 2019: 115).

Menâkıbu’l-Kudsiyye, aruzun hafif bahrinde "fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün" kalıbıyla ve mesnevi tarzında yazılmıştır. Özellikle tarikat büyüklerinin methedildiği kısımlarda yer yer tercibend, kaside ve gazel nazım şeklinde manzumeler (Erünsal 2019: 115) ve bunun yanı sıra bir adet de hece ölçüsüyle yazılmış dörtlük vardır (Erünsal ve Ocak 2014: 214-215; Tulum 2017: 340). Elvân Çelebi 760/1358-59 yılında kaleme aldığı eserinde Anadolu Selçukluları devrinde Orta ve Güneydoğu Anadolu’da Baba İlyas’a bağlı Türkmen topluluklarının çıkardığı isyanı, bu harekette yer alan kişilerle bunların etrafında oluşan hadiseleri menkıbe unsurlarıyla süsleyerek anlatmaktadır. Eser Anadolu’da o devirde yaşayan Türkmenlerin din anlayışları ile özellikle Vefâiyye tarikatının başka kaynaklarda zikredilmeyen birçok önemli şahsiyeti hakkında önemli bir kaynaktır. Müellifin kaynakları arasında dedesi Muhlis Paşa ve babası Âşık Paşa ile her ikisinin çevresinden gelen sözlü rivayetler de bulunmaktadır (2014). İsmail Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak yayımında orijinal metindeki başlıklar korunmuştur (Elvan Çelebi 1984, 1995, 2014). Mertol Tulum ise metni yayıma hazırlarken başlıklarda değişiklikler yapmış ve bazı bölüm isimleri eklemiştir. Buna göre baştaki kısım Tevhid (1-46. beyitler), Münâcât (47-71. beyitler) ve Na‘t (72-77. beyitler) olmak üzere üçe bölünmüş ve bu kısımda yazmanın eksik olduğu kaydedilmiştir (Tulum 2014: 48 ve 50. dipnotlar). Menâkıb’ın ana metni 6 bölümden meydana gelmektedir: Birinci bölüm Dede Garkın (78-147. beyitler), ikinci bölüm Baba İlyâs (148-676. beyitler), üçüncü bölüm (677-750. beyitler), dördüncü bölüm Muhlis Paşa (751-1139. beyitler), beşinci bölüm Âşık Alî Paşa (1140-1604. beyitler), altıncı bölüm Baba İlyâs’ın halifeleri hakkındadır (1605-2064. beyitler). Hâtime (2065-2081. beyitler) ile 2081 beyitlik Menâkıb-nâme tamamlanmaktadır.

Türk dili tarihi bakımından da son derece önemli olan Menâkıbu’l-Kudsiyye, yazmasının bulunmasından yirmi yedi sene sonra İsmail Erünsal ile Ahmet Yaşar Ocak tarafından yayımlanmıştır (Elvan Çelebi 1984). Aynı çalışmanın yapılan bazı değişikliklerle yapılan ikinci baskısından (Elvan Çelebi 1995) sonra Mertol Tulum neşirleri tenkit eden makaleler kaleme almıştır (Tulum 1996a; Tulum 1996b; 1997). İlk iki baskıyı yayıma hazırlayan İsmail Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak da bu eleştirilere cevap veren bir makale yazmışlardır (1996). Bu cevabi yazıdan sonra Tulum, eleştiri makaleleriyle birlikte eserin metnini ve tıpkıbasımını kitap hâlinde yayımlamıştır (2000). İsmail Erünsal ile Ahmet Yaşar Ocak’ın yayına hazırladıkları inceleme ve metin, eserin renkli tıpkıbasımı ile birlikte 3. defa basılmıştır (Elvan Çelebi 2014). Mertol Tulum da Menâkıbu’l-Kudsiyye çalışmalarını tekrar yayımlamıştır (Elvan Çelebi 2017). Bu defa Erünsal ve Ocak baskısına yaptığı eleştiriler ile eserin renkli tıpkıbasımını ayrı bir ciltte toplamıştır (Tulum 2017). Kitabın ikinci cildinde ise çeviriyazılı ve günümüz diline aktarılmış metin yer almıştır (Elvan Çelebi 2017). Mertol Tulum ayrıca Erünsal ve Ocak neşrinin üçüncü baskısına eleştirilerini ihtiva eden bir kitap da neşretmiştir (Tulum 2015). Menâkıbu’l-Kudsiyye metni üzerine bir doktora çalışması yapılmıştır (Tokatlı 1984). 

Şairin biyografisi için bk. "Elvân Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/elvan-celebi