MENÂKIB-I HÂLİDİYYE (MOLLA MEHMED EMİN)
menâkıb
Molla Mehmed Emin Efendi b. Abdullah Efendi (d. ? / ö.1275/1859)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Müellefin, Ebû Eyyûb el-Ensârî hakkında geniş malumat içeren eseri. 12./18. yüzyılın önemli kırâat âlimlerinden Molla Mehmed Emîn Efendi (ö.1275/1859),  Eyüp Sultan Camii’nde imâmlık yapan Şeyh Murâd Dergâhı şeyhi Mehmed Efendi’ye müntesib, reîsülkurrâ el-Hâc Abdullah Eyyûbî Efendi’nin (ö.1252/1836) oğludur. Emîn Efendi imâmlık ve müderrislik vazifesinin yanı sıra bir süre Meclis-i Maârif Başkanlığı görevini yürütmüştür. Hat ilmiyle ilgili eser tercümesi onun hat sanatıyla ilgisinin göstergesidir. Emîn Efendi’nin kabri, Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin türbesinin etrafında, babasıyla yan yanadır.

Müellif, yedi bölümden müteşekkil eserine klasik teliflerde olduğu gibi besmele, hamdele ve salvele ifadeleri ile giriş yapar. Sultan Abdülmecîd’e (1823-1861) nisbet edilen ve ona yönelik dua cümlelerine yer verilen eserin ilk sayfasında bazı meşâyıh ile birlikte Hz. Hâlid b. Zeyd Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin (ö.49/669) terceme-i hâli yer alır. Eserin içeriği genel olarak şu şekilde özetlenebilir:

Eserin girişinde telif sebebi, niçin bu ismin verildiği, ilgili bölümlerde Hz. Hâlid Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin nesebi, fazileti, onun Akabe bey’atında bulunması, Medine’de Evs, Hazrec ve diğer kabilelerle, muhâcirlerin durumu, Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin Hz. Peygamberle arasındaki irtibatı, rivâyetleri, ona dâir bazı kıssalar, fetihlere katılması, Osmanlı sultanlarının ona olan ihtirâmı, vefatı, kabrini ziyaret âdâbı gibi konulara yer verilmektedir. Bu anlamda söz konusu eser, Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin soyunu ve hayatını araştırmak isteyenlere geniş bilgi sunar. Hz. Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin İstanbul’un fethine katılmasını ve cihadın önemini “Şartlar zor da kolay da olsa mutlaka Allah yolunda canlarınızla ve mallarınızla sefere çıkınız” (et-Tevbe 9/41) âyet-i bağlanımda ele alır. Onun İstanbul önlerinde şehadetine ve kabrine uzunca yer verir. Kabrinin Akşemseddin tarafından keşfine dair mevzular üzerinde durur. Bunun yanı sıra sâlih kimselere ihtiram gösterilmesi, şehidlerin ve Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin kabrinin âdâb üzere ziyaret edilmesi, ruhlarına hangi sûrelerin okunacağı, Eyüpsultan Câmii’nin inşası, geçirdiği tamiratı, camide vazife yapanlara dair anekdotlar eserde yer alır. Bununla birlikte Şeyh Yahyâ Efendi, Şeyh Nasuhî Efendi, Yahyâzâde Şeyh Saadeddîn Efendi, Şeyh Abdullah Efendi, Şeyh Abdürrezâk Efendi, Şeyh el-Hâc Feyzullah Efendi, Şeyh el-Hâc Melek Mustafa Efendi, Kasımpaşalı Şeyh Ahmed Efendi, Şeyh Mehmed Emîn Tokadî, Şeyh Rûşen Efendi, Küçek Emîr Efendi, Şeyh Ahmed Mısrî Efendi, Hatip Mustafa Efendi, el-Hâc Sâlih Efendi, el-Hâc Mehmed Efendi, Şeyh Abdül-Hâlik Antâkî Efendi, Koca Mustafa Paşa şeyhi Necmeddin Hasan Efendi, Adlî Hasan Efendi, Şeyh Mehmed Efendi, el-Hâc İbrahim Efendi, Şeyh Abdülganî Güşlenî Efendi, Seyyid İbrahim Efendi, Miftâhîzâde Ahmed Efendi gibi önde gelen zevâta atıflar yapmasının yanı sıra Mehmed Emîn Efendi, babası Abdullah Efendi’nin hıfzına ve ilmî kişiliğine, hizmetlerine, Nakşbendî tarikatına intisâbına yönelik bilgi verir.

Eserin son kısmında “Seyid Mustafa Sâmî’nin ma‘rifeti âcizânesiyle … hitâm olmuşdur.” 11 Safer 1257 ifadesi yer alır. Eseri tamamlayanın mezkûr şahıs olduğu anlaşılmaktadır. el-Âsârü’l-Mecîdiyye fi’l-Menâkıbi’l-Hâlidiyye nüshaları, Süleymaniye Yazma Eseler Kütüphanesi’nin Darülmesnevi nr. 350, Düğümlü Baba nr. 523, Esad Efendi nr. 2424, Hacı Mahmud Efendi nr. 4610 ve 4625, Hasan Hüsnü Paşa nr. 882; Tahir Ağa Tekke, nr. 380, Köprülü Kütüphanesi Mehmed Asım Bey nr. 356; Millet Kütüphanesi Ali Emiri Şry 1041 ve 1042’de bulunmaktadır. Eser İstanbul’da Mahmud Bey Matbaası’nda 1896 yılında yayınlanmıştır.


Eserden Örnekler


Bâb-ı evvel: Cenâb-ı Hz. Hâlid’in neseb-i saâdetleri; ve cenâb-ı server-i enâm aleyhisslâtü vesselâm Efendimiz hazretleriyle veçhi karabetleri ve zümre-i Ensâr aleyhimür-Rıdvânü’l-midrâr efendilerimiz hazerâtının ceddi a’lâları olan Evs ve Hazrec nâm dû birâderin tâ Cenâb-ı Âdem (as) bâriü’l-ümem hazretlerine varınca nesebleri ve Medine-i Tâhirede tutanların mebâdî ve sebebleri beyânında olup, bu bâb üç faslı müştemildir. (Mehmed Emin Efendi, 1314: 7) Bâbu sânî: Bey’at-ı Akabât-ı selâsenin icmâlen keyfiyeti ve ol Hazretin mihmandârı Cenâb-ı hayrü’l-beşer olup, ol mansıb balâyı ihrâz buyurdukları ve hicret bâ saâdet-i nebeviyyeden tâ-zât-ı risâlet-meâb Efendimiz Hazretleri Ravza-i efdali riyâzlarında ihtyâr-ı inzivâ buyurduklarına kadar huzur-ı pür-nûr Muhammediyye’de ve maiyyet-i Cenâb-ı Ahmediyye’de Hz. Müşârûn ileyhin zuhur-ı yâfte olan hidemât-ı celîleri beyânında olup, bu bâb dahî üç faslı şamildir (Mehmed Emin Efendi, 1314: 31).  Bey’at-ı saliseye “Bey’at-ı Akabe-i Kübrâ” tesmiye ve ıtlâk ederler. Ve dahî menâkıb-ı hasenesini beyân sadedinde olduğumuz Hz. Hâlid b. Zeyd el- Ensârî aleyhi rıdvânü’l-Bâri efendimiz Hazretleri bu bey’at-ı Akabe-i Kübrâ’da hazır olan yetmiş zevâttan ma’dûd oldukları ehl-i siyer beyninde muttefakun aleyh olub, kütüb-i siyer sahifesinde metâlibine bedîd ve meşhurdur. İmdî bu Bey’at-ı Akabe-i Kübrâ’nın ber-vechi ekmeli istikâmeti mukarrer oldukda âdet-i müstehsine-i Peygamberân-ı güzeştekân üzere cânib-i peygamberîden Ensâr hazerâtına (…) fermân ve beynlerinde on iki nefer nükabâ nasb-ü ta’yîn ile emr-i nebevî beyân olundukda onlar dahî sem’a ve taa’te diyerek nükebÂyı aşara nasb ve ta’yîn ile itâtlarımı i’lân edib nükebâyı müşâru’n-ileyhime sâirleri ile hüsn-i muâşeret ve sâireye dahî onların re’ylerine rızâ ve onlara riâyet ve itaatla tenbih ve tavsiyeyi mübîn evâmir-i Peygamberi’ye vâcibü’l-iz’ân esmâ ve beyân buyuruldu. Ol nükebâ-yı edibbâ; Es’ad b. Zürâre, Abdullah b. Amr b. Haram, Sa’d b. Übâde, Münzir b. Amr, Râfi‘ b. Mâlik, Abdullah b. Revâha, Sa’d b. Er- Rebi‘, …. (Mehmed Emin Efendi, 1314: 38) 



Kaynakça


Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Mehmed Emin Efendi (1314). el-Âsârü’l-Mecidiyye fi’l-Menâkıbi’l-Hâlidiyye. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.

Öngören, Reşat (2020). “Molla Mehmed Emînn Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 30. 258-259. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Akyüz, Abdullah (2016). Osmanlı Kırâat Âlimleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 

Atıf Bilgileri


ÇETİN, Nuran. "MENÂKIB-I HÂLİDİYYE (MOLLA MEHMED EMİN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/menakib-i-halidiyye-molla-mehmed-emin. [Erişim Tarihi: 02 Ağustos 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MENÂKIB-I EBU'L-HASAN ŞÂZELÎ TERCÜMESİ (ABDULLAH EYYÛBÎ) Abdullah Eyyûbî, İstanbullu Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
2 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
3 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
4 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
5 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
6 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
7 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
8 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
9 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
10 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
11 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle