Gevherî (ö.?) tarafından yazılan şiirler mecmuasıdır. 17. yüzyıl âşık edebiyatının önemli temsilcilerinden biri olan Gevherî’nin şiirleri, çeşitli mecmua ve cönklerde yer almaktadır. Bu eserlerden biri de Mecmûʿa-i Eşʿâr-i Gevherî’dir. 

Eserde, Gevherî’nin hece ölçüsüyle yazdığı 211 koşma, aruz ölçüsüyle yazdığı 39 divan, 2 gazel, 6 semai ve her iki grupta da değerlendirilemeyen ve ekler kısmında yer alan 2 olmak üzere toplam 260 şiir bulunmaktadır.

Gevherî’nin şiirlerinin konusu genelde aşk olup ayrılık, gurbet, sevgiliden şikâyet gibi temalara da rastlanır. Gevherî’nin şiirlerinde sevgiliye kavuşmanın başlıca emeli, ülküsü olduğu anlaşılır. Fakat sevgiliye ulaşmak kolay olmaz, sevgili, ona birçok engeller çıkarır. Bu engellerden biri “rakip” ise diğeri zamanı pençesine almış olan “ayrılık”tır. Her iki engel ve mesafe, sevgilinin vefasızlığı, cefası, merhametsizliği ile birleşince çaresizlik şairi “kader” gibi kovalar. Yaklaştığı zaman kaçan sevgiliden, rakipten, zamandan ve felekten şikâyete başlar. Gevherî’nin dili ve üslûbunda, gördüğü İslâmi öğrenim ve Divân şiiri yanı sıra halk Türkçesinin tesiri vardır. 8’li ve 11’li hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerde zengin bir kelime hazinesi dikkat çeker. Teşbih ve mecaz gibi edebî sanatları kullanır. Gevherî’nin şiirlerinde bilhassa aruz ile yazdığı parçalarda, klasik kültürün izlerine sıkça tesadüf olunur. Bazı şiirlerde vezin ve kafiye kusurları vardır, fakat bu şairden ziyade manzumelerin dillerde dolaşa dolaşa tahrife uğramasından kaynaklanmaktadır. Hece ile yazdığı şiirlerde bile Arapça Farsça kelimeleri ve terkipleri kullanır. Dîvanlar, aruzun ‘fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün’ vezniyle yazılmış manzumelerdir ki terennüm edilmeye mahsus olduğu için dördüncü mısraları daima birbirleriyle kafiyeli veya mükerrerdir (Elçin 1984: 19, 20; Köprülü 2004: 183-185).

Eserin bilinen tek nüshasının, Çorum İl Halk Kütüphanesi’nde, Vasfi Mahir Kocatürk tarafından bulunduğu bilinmektedir. Mecmûʿa-i Eşʿâr-ı Gevherî, Çorum İl Halk Ktp., No. 2087’de kayıtlıdır. Gevherî’nin şiirlerini ihtiva eden bu mecmua, 80 yaprak ve 159 sayfadan oluşmaktadır. Şiirlerin başında kırmızı mürekkeple Gevherî adı yazılmıştır. Şiirler okunaklı olmakla birlikte müstensihi belli değildir. Bazı şiirlerinin altında müstensih hattı ile H.1201/M.1787 tarihi bulunmaktadır. Bu da eserin yüzyılın sonlarında başka bir kaynaktan nakledildiğini göstermektedir (Elçin 1984: 719-720).

Gevherî hakkında en kapsamlı çalışmayı Şükrü Elçin yapmıştır. Bu eser Gevherî Divânı İnceleme-Metin-Dizin-Bibliyografya adını taşır. Eserde Gevherî’nin hece ve aruz vezniyle yazdığı 979 şiirine yer verilmiş, ayrıca şairin hayat ve sanatı hakkında da detaylar konu edilmiştir (Albayrak 1998: 19). Elçin, Gevherî’nin bütün şiirlerini topladığı bu çalışmayı; Mecmûʿa-i Eşʿâr-i Gevherî (Çorum İl Halk Kütüphanesi) (H.1201/1787); Mecmûʿatü’l-eşʿâr (Bursa İnebey Medesesi Kütüphanesi) (H.1130/M.1718); Şükrü Fılat Mecmuası ve farklı kütüphanelerdeki Cönkler olmak üzere dört farklı kaynaktan istifade ederek oluşturmuştur. Gevherî ile ilgili biri doktora (Kaçar 1994), dördü yüksek lisans (Demirbuğa 2001; Çelik 2005; Çabuk 2007; Şanal 2019) olmak üzere toplam beş tez çalışması mevcuttur. Bu tezlerin tamamında Şükrü Elçin’in bahsedilen çalışması esas alınmıştır. Mecmûʿa-i Eşʿâr-i Gevherî’yi tek başına ele alan bir çalışmaya tesadüf edilmemiştir.

Gevherî’nin biyografisi ve eserlerinden örnekler için bk. "Gevherî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gevheri.