MECMA'Ü'L-MÜCERREBÂT (AHMED BİN BÂLÎ)
mensur tıp metni
Ahmed bin Bâlî

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed bin Bâlî'nin Osmanlı Türkçesine tercüme edilmiş tıp eseri. Eser, Ahmed bin Bâli tarafından 7 Mayıs 1579 yılında Necmeddîn Mahmud bin Ziyaeddîn İlyas Şirâzî’nin Hâvî-i Sagîr adıyla meşhur olan el- Hâvî fî İlmi’t-Tedâvî adlı eserinin Mecma‛ü’l-Mücerrebât adlı tercümesidir. Allah’a ve peygambere övgü niteliğindeki giriş cümlelerinden sonra yazar, tıp ilminin gerekliliğini ve canlılar için ne ölçüde faydalı olduğunu belirtmeye çalışır. Telif eserin her makalesinin sonuna bir fasl ekleyen Bâlî, dönemin muteber hekim ve tıp eserlerinden de faydalandığını belirtmektedir.

Eser beş makaleden oluşmaktadır. Baştan ayağa bütün uzuvlardaki hastalıklardan ayrıntılı olarak bahseden yazar, tek başına ilaç olarak kullanılabilecek bitkileri, yiyecekleri, içecekleri, bunların özelliklerini, hangi hastalıklara iyi geldiklerini, yararlarını, zararlarını ve zararlarının giderilme yollarını da sözlük düzeni içerisinde vermiştir. Eserin son bölümünde hastalıklar ve bu hastalıkların sağaltılmasında kullanılacak karışımları -terkipleri- teker teker açıklayarak hangi hastalıklarda nasıl kullanılacaklarını belirten yazar, helvalar ve tariflerini vererek eseri tatlı bir şekilde sonlandırma niyetindedir. Bitirirken, eseri yazarken çektiği sıkıntılardan bahseder ve eserinin zayi olmaması için dua eder.

Eserin İstanbul ve Kahire’de olmak üzere iki nüshası bulunmaktadır. Eser üzerine Murat Muratoğlu tarafından yapılan tanıtma yazısının yanında, İstanbul nüshası esas alınarak 3 yüksek lisans tezi yapılmıştır. Nuşin Sunar, nüshanın 1b-115a varakları arasında okuma ve ses bilgisi çalışması yapmıştır. Yazmanın devam eden 115b-166a varakları arasında Dursun Kartal’ın okuma ve şekil bilgisi, 166b-232a varakları arasında ise Murat Muratoğlu tarafından okuma ve söz varlığı çalışması yapılmıştır.                                                     

Eserden Örnekler


ka'r-ı arzda sâkin olurlar sâkin olurlar sıçanlar ve ʿakrebler ve yılanlar gibi yėryüzine çıkarlar ʿilâc yaʿnî vebânun ʿilâcı ihtirâz etmekdür ve hevâ-yı ıslâh eylemekdür inşâllah teʿâlâ bu bâbun âhirinde faslda tafsîl olına ammâ hummayı vebâînün ʿilâcı fasd eylemek ishâl eyleyüp rutûbât-ı fazlıyyeyi bedenden ihrâc eylemekdür her sabâh temr-i hindî ve ak şeker onar direm alup karla içmek gerekdür yâhûd sikencübîn-i sâdec gül su-y-ıla onar direm ve kar su-y-ıla hall ėdüp içeler yâhûd koruk şarâbı ya rîbâs ya ekşi alma şarâbı yâhûd ʿunnâb şarâbı her kankısı olursa on direm kar su-y-ıla hall edüp gülâbla içeler yâhûd kurs-ı kafûr ya kurs-ı sandal her kankısı olursa bir miskâl alup hummâz şarâbı-y-ıla yaʿnî ekşi kulak ve kuzı kulagı dahı derler anun şarâbı-y-ıla ya agac kavunı şarâbı-y-ıla ya ekşi alma şarâbı-y-ıla içeler (201a/1-11)( Muratoğlu 2007a: 538).

Kaynakça


Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1975). Osmanlı Müellifleri. C.II. İstanbul.

Doğan, Şaban (2010b). "16. ve 17. Yüzyıl Başlıca Türkçe Tıp Yazmaları ve Bulundukları Kütüphaneler". Journal of Medical Ethics Law and History: 162- 177.

Kartal, Dursun (2016). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Şekil Bilgisi ]-Metin-Dizin [116-166 Varaklar Arası]-Sözlük.). Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.

Muratoğlu, Murat (2017a). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Söz Varlığı]-Metin-Dizin [166b-232a Varaklar Arası]-Sözlük.). Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.

Muratoğlu, Murat (2017). "XVI. Yüzyılda Tercüme Edilen Bir Tıp Metni “Mecma‛ü’l-Mücerrebât”". Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi 1 (9): 309-321 .

Sunar, Nuşin (2014). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Ses Bilgisi]-Metin-Dizin [1-115 Varaklar Arası]-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


MURATOĞLU, Murat. "MECMA'Ü'L-MÜCERREBÂT (AHMED BİN BÂLÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mecma-u-l-mucerrebat-ahmed-bin-bali. [Erişim Tarihi: 25 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
2 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
3 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
4 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
5 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
6 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
7 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
10 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle