MAYMUNLAR BEGİ HİKÂYESİ
çatik, hikâye
Şilazin Praşnikė/Praştinkė (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Eski Uygur Türkçesi dönemine ait Daśakarmapathāavadānamālā “On (kötü) davranış yollarının zincirleme hikâyesi” içerisinde geçen küçük bir çatik.

Burkan inanışına göre canlılar, geldikleri dünyada yaptıkları amellere göre, Tanrılar âleminde, cinler âleminde, insanlar âleminde ya da hayvanlar âleminde, Nirvana’ya ulaşana kadar tekrar tekrar dünyaya gelmektedir. Buda’nın kendisi de birçok kez dünyaya gelmiştir. Çatikler, burkanların çeşitli hayatlarını konu edinen, olağanüstü olaylarla süslü masallardır (Ercilasun 2009: 244).

Maymunlar Begi Hikâyesinde, canlılara iyilik yapmak için maymunlar dünyasında doğmayı seçen bir beyin hikâyesi anlatılmaktadır.

Maymunlar Begi Hikâyesi, Kavi Drrė Saŋadas tarafından Ugu Küşen (Tohar B) dilinden Toharcaya (Toharca A); Şilazin Praşnikė/Praştinkė tarafından da Toharca (Toharca A)’dan Eski Uygur Türkçesine çevrilmiştir.

Daśakarmapathāavadānamālā’nın, Petersburg, Berlin ve Ürümçi (Hami) olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Maymunlar Begi Hikâyesi ise Daśakarmapathāavadānamālā’nın Berlin-Brandenburg Bilimler Akademisindeki Turfan koleksiyonunda ve Mainz koleksiyonunda saklanan nüsha içerisindeki Mainz 796 (ön-arka) numaralı belge içerisinde bulunmaktadır.

Eserin yazılış tarihi hakkında araştırmacılar arasında çeşitli görüşler bulunmakla birlikte, Elmalı (2016:14)’ya göre eser, en geç 11. yüzyıl sonu 12. yüzyıl başlarında yazılmıştır.

Maymunlar Begi Hikâyesi üzerine Müller-Gabain’in Uigurica IV içerisindeki neşirleri; S. Himran’ın Uygurca Üç Hikâye adlı kitabı; Gerhard Ehlers’in yapmış olduğu bir katalog çalışması; M. Elmalı’nın Daśakarmapathāavadānamālā üzerine doktora tezi ve kitabı, J. Wilkens’in katalog çalışmaları ve Ümit Özgür Demirci’nin Eski Uygurca Dört Çatik adlı eseri bulunmaktadır.

Eserden Örnekler


béçin etözin adın tınlıglarka edgü kılgalı ugulug erti anı üçün béçin ajunınta tuggalı tapladı üstün teŋri altın yalŋok birgeri yıgılsar monuŋ bilge biliginte artok üstün bolup yégedgeli umazlar anın bo edgülüg kutlug tınlıgnıŋ bilge biligiŋe sézik köŋül turgurmaguluk ol.

([O], maymun bedeni ile başka canlılara iyilik yapabilecekti. Onun için maymun dünyasında doğmayı tercih etti. Yukarıda Tanrı, aşağıda insanların hepsi bir araya gelseler, bunun bilgeliğinden (ve) ilminden daha üstün olup, (onu) yenmeye muvaffak olamazlar. Ondan dolayı bu iyi, kutlu canlının bilgeliğinden, gönlün şüphe etmesin.) (EUDÇ 499-505).

Kaynakça


Demirci, Ümit Özgür (2014). Eski Uygurca Dört Çatik. İstanbul: Kesit Yay.

Ehlers, Gerhard (1987). Alttürkische Handschriften. Teil 2: Das Goldglanzsūtra und der buddhistische Legendenzyklus Daśakarmapathaavadānamālā. Stuttgart.

Elmalı, Murat (2009). Daśakarmapathaavadānamālā: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Elmalı, Murat (2016). Daśakarmapathāavadānamālā. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Ercilasun, Ahmet B. (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.

Himran, Saadet (1946). Uygurca Üç Hikâye. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.

Müller, F.W.K – Gabain, A. von (1931). Uigurica, IV. SPAW, Berlin.

Wilkens, Jens (2010). Alttürkische Handschriften Teil 10-Buddhistische Erzähltexte. Stutgart.

Atıf Bilgileri


BAYRAK, Selin. "MAYMUNLAR BEGİ HİKÂYESİ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/maymunlar-begi-hikayesi. [Erişim Tarihi: 22 Aralık 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA Kalım Keyşi Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER
Görüntüle
2 SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ ? Dr. kenan azılı
Görüntüle
3 NÎLAKANTHAKA SÛTRA Şingko Şeli Tutung Dr. kenan azılı
Görüntüle
4 DÎVÂN (ŞÎRÎN) Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 ALTUN YARUK Şıñko Şeli Tutuñ Prof. Dr. Ceval Kaya
Görüntüle
6 SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG Hüseyin Yıldız
Görüntüle