Fuzûlî’nin kelâm ilmine dair yazdığı eseri. “Varlığın başlangıcı ve sonu konusundaki (doğru) itikadın (inancın) doğduğu yer” şeklinde tercüme edilebilecek eser Arapça olarak kaleme alınmıştır. Yazılış tarihi belli değildir. Kâinatın sırlarının, başlangıcı ve sonunun sadece bilgi vasıtasıyla öğrenilebileceğini ve böylece Tanrı’ya ulaşılabileceğini anlatan mensur bir eserdir.

Matla'u'l-İ'tikâd her biri rükün adı verilen 4 ana bölümden oluşur. Ana bölümler de kendi içerisinde bölümlere ayrılmış olup her birinde farklı konular ele alınmıştır. Birinci rükünde bilgi ve bilgiye ulaşma yolları, ikinci rükünde kâinat ve mahiyetleri, üçüncü rükünde Tanrı’nın varlığını ispat, dördüncü rükünde ise peygamberlik ve ahiret konularına yer verilmiştir. Fuzûlî’nin özellikle ikinci ve üçüncü rükünlerde işlediği konuları Thales, Eflâtun, Aristo, Empedocles ve Heraclitus gibi eski Yunan düşünürlerinin görüşlerine yer vererek delil ve karşı delillerle tartışması eserin dikkat çeken özelliklerinden biridir.

Matla'u'l-İ'tikâd fî Ma'rifeti'l-Mebde Ve’l-Me’âd kelâm ilmi üzerine inşa edilen ve kelâm ile felsefeyi kıyasa tâbi tutan risale niteliğinde bir eserdir. Fuzûlî, eserinde yer verdiği ayet ve hadisleri kendi fikirleri için dayanak noktası yapmış, yukarıda da bahsedildiği gibi İslâmî öğreti ile ünlü filozofların fikirlerini mukayeseli olarak ele almıştır. Ona göre Allah’ı, insanı, kâinatı ve yaratılanları anlamak için ortaya koyulan bütün fikirler ve çabalar en nihayetinde Allah’ın kelâmına varmaktadır (Alawadi 2020: 85-86). Fuzûlî’nin, filozofların kâinatın kaynağı hakkındaki görüşlerini ayetlerle destekleme çabası (Türker Küyel 2016: 529) da bunun bir sonucudur.

Tespit edilebilen tek nüshası Leningrad Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesinde bulunan eserin tıpkıbasımı Hamit Araslı, neşri Muhammed Tancî tarafından yapılmıştır. Tancî’nin neşri ise Esat Coşan ve Kemal Işık’ın Türkçe tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır (2014).

Şairin biyografisi için bk. “Fuzûlî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fuzuli-mdbir