İbrahim Hanîf Efendi (d. ?/? - ö. Şevval 1189/Aralık 1775) tarafından kaleme alınmış manzum kırk hadis tercümesi. Eserin tek nüshası, şairin Divanı’nın Süleymaniye Kütüphanesi 1 Hamidiye 1091 numaralı yazmasının başındaki yedi yaprakta bulunmaktadır. Hanîf'in kırk hadis şerhi, gelenek içerisinde yazılmış diğer kırk hadislerden benzer ve farklı yönleri olan bir eserdir.

Eser, 45 beyit tutan mesnevi nazım biçimiyle yazılmış bir girişle başlamıştır. Bu yönüyle metin Alî Şîr Nevâyî’nin Çihil Hadîs adlı eserini hatırlatmaktadır. Eserin girişinde besmele, hamdele ve salvele kısımları bulunmamakla birlikte, 45 beyitlik mesneviyi münacat ve son dört beytini bir çeşit sebeb-i telif olarak kabul etmek mümkündür. Eserin münacat kısmında Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar bazı peygamberlerin hikâyelerine temasla isimleri zikredilmiştir. Peygamberlere verilen kimi mucizeler ve özellikler anılarak Allah’ın gücü ve kudreti anlatılmaya çalışılmıştır. Önce Hz. Âdem’in topraktan yaratılması ve ona en güzel suretin verilmesi, Hz. Musa’nın Tûr-ı Sina’da Allah ile konuşması, elindeki asanın ejderhaya dönüşmesi, Hz. İsa’nın ölülere can vermesi ve Hz. İbrahim’in Nemrut tarafından ateşe atılması konu edilmiştir. Devamında Hz. İsmail’in canını vermeye razı olması, Hz. Nuh’un tufandan korunması, Hz. Süleyman’ın dünyaya sultan edilmesi ve Hz. Yunus’un balığın karnında doyurulması anlatılmıştır. Lokman’ın hazık bir hekim olması, Circis peygamberin vücudunu terk etmesi ve Hz. Yakup çektiği ayrılık acısıyla, Hz. Eyüp ise çektiği dertlerle konu edilmiştir. Daha sonra miraca layık olan Hz. Muhammed’in yaratılması ve seçkin konumu da belirtildikten sonra insanların durumu zıt kavramlarla anlatılmıştır. İnsanlardan bazıları gülerken bazıları bülbül gibi inleyip durmaktadır. Karun kadar zengin olanların yanında gözyaşları Ceyhun nehrine dönenler vardır, vs. Leyla ve Mecnun, Hallâc-ı Mansur, Nesimi ve İbrahim Ethem bu kısımda zikredilen tarihi şahıslardır. 42-45. beyitlerde şair, gizli açık bütün olayların arkasında Allah’ın hikmetinin olduğunu, eşyaya bu gözle bakıldığında olayların anlaşılabileceğini, bu sırra ulaşmak için de kendi katından peygambere gelen sözleri şerh etmek istediğini sebeb-i telif anlayışı içerisinde ifade etmiş ve böyle bir bağlantıdan sonra kırk hadis tercümesine geçmiştir. Şair, Molla Cami ve takipçilerinde olduğu gibi her hadisi bir kıta ile tercüme yoluna gitmiştir. Her kıtanın üst kısmında hadisin senet kısmı değil sadece birkaç ibarelik metni verilmiştir. Bu durum 33. kıtaya kadar devam etmiş ve 34. kıtadan itibaren son mısralarda hadislerin Arapça ibarelerini metinde kullanmıştır.

Hanîf, metnine kısa olan hadisleri almaya dikkat etmiş ve tek bir konuya bağlı kalmamış, çeşitli hadisleri bir araya getirerek eserini kaleme almıştır. 34-40. hadislerde orijinal metnin tercümede yer alması nedeniyle çok kısa olan hadisleri seçmeye daha da özen göstermiştir. Bu tercih hadislerin şiirle uyumlu olmasını sağlamış ve eserin ezberlenmesini de kolaylaştırmıştır. Hadislerin konularına bakıldığında ise, günahtan tövbe, müminin hali, Kur’an’ı öğrenme ve ezberleme, edep, en güzel dua, ibadet, sadaka, şefaat, nefsini bilme, fakirlik, cömertlik, sözünü tutma, doğru ve güzel sözlü olma, rızık kazanma, insanlara şefkatli olma, dünya hayatının geçiciliği, mütevazı olma, kanaat, helal mal kazanma, ilim öğrenme, niyetin önemi ve doğru olma gibi farklı konularda seçilmiş oldukları görülmektedir. Eserde kullanılan aruz kalıpları ise, “fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün”, “fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün”, “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün”, “fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün”, “müfte’ilün fâ’ilün müfte’ilün fâ’ilün” şeklindedir.

Eser, Cemal Aksu tarafından bir makale ile neşredilmiştir (2004).

Şairin biyografisi için bk. “Hanîf, İbrahim Hanîf Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hanif-ibrahim-hanif-bey