Vecihî’nin roman türünde kaleme aldığı bir eseri. “Âsar-ı Vecihî”nin “yedinci kitabı” olarak çıkan roman önce cüz cüz yayımlanmıştır ki 1897 tarihli Resimli Gazete’nin sayfalarında buna dair ilanlar görülmektedir. Üç bölümden oluşan 143 sayfalık eser, yazarın diğer romanları gibi romantizmden belli ölçüde izler taşır. Olay örgüsünün şekillenmesinde belirleyici unsur okurun hüzün, acıma, öfke gibi duygularıdır. Hatta dramatik aksiyon daha başlamadan dile getirilen insan mizacının hüzne aşırı düşkünlüğü kaydı, devamındaki gelişmelerin de habercisi olacak ve böylelikle okur beklentisi daha baştan acıklı olaylara koşullandırılacaktır. Yazar, olayları bir yandan okurda duygusal gerilim oluşturma yönünde tasarlamışken ayrıca okura ahlaki ve eğitsel müspet değerler kazandırmayı da romanın bir diğer işlevi yapmıştır. Geleneksel anlatılardaki gibi olayların sonunda okurdan kıssadan hisse çıkarması beklenir. Ayrıca romantizmin etkisiyle yazar, olaylar karşısında taraflı ve doğrudan müdahaleci tavrıyla varlığını roman boyunca hissettirmektedir.

Kahramanların iyi-kötü karşıtlığını gösterecek temsillere göre seçildiği romanda anlatının ana ekseni, Mâlik adlı kahramanın hikâyesi çerçevesine oturtulmuştur. Kötü ahlâkının sebep olacağı felâketler hem şahsının hem de evine cariye olarak aldığı ama sonradan kendisi tarafından terk edilecek Mehrû’nun (romanın başındaki adlandırmayla Mahru’nun) yaşadıkları üzerinden canlandırılmıştır. Yazar, önce bu iki kahramanı tanıtarak işe başlar; daha sonra ana olaya ve buna eklemlenmiş diğer olaylara geçer. Bu olay dizilerinin içeriklerini ise ağırlıkla, neden-sonuç ilişkisi kurulan eğitim ve ahlâk temaları oluşturmuştur. Kurguya göre iyi veya kötü ahlâka sahip olmada öncelikli etken çocukluk çağındaki ilk eğitimdir. Bu, Mâlik’in hikâyesinde somutlaştırılmıştır. Mâlik’in yetiştirilmesindeki yanlışlıklar ve eksiklikler, onu kötü bir ahlâk sahibi yapmıştır. Para hırsında, menfaatçiliğinde, gösterişte, nefsî arzularında kendisini gösteren bu ahlâkı, kahramanı çıkar için yapılacak bir evliliğe ve aldattığı cariyesi Mehrû’yu terk ve mağdur etmeye götürecektir. Dolayısıyla yazar, yetişkinliğe hazırlanmada çocukluk çağındaki eğitimin önemini gerçeklik algısı oluşturmada zayıf kalmış böyle bir kurgu üzerinden de olsa mesaj olarak okura aktarmış olur. Romanın yan olay örgüleri de ana olayın yüklendiği bu tezin oluşumuna katkı sağlayacak yöndedir. Özellikle talihinin iyiden kötüye götürüldüğü Mâlik’in cezalandırılması, Mehrû’ya sonradan kurdurulan ailenin önceki anlatılanlara karşıtlık ekseninde düşünülmüş temsiller olması yazarın hedeflediği mesajı üretmeye dönük kurgulamalardır.

Romanda olayların başladığı ve sonlandığı asıl mekân İstanbul olmakla beraber, Mâlik’in geriye dönük anlatımlarında olayların kısa süreli Beyrut’a geçtiği görülür. İşlevi açısından mekân, göstermelik kullanımı pek aşamamıştır. Mekân-insan etkileşimini sağlama noktasında çok güçlü değildir. Zaman, Mâlik’in başından geçen felaketleri mektupla anlattığı sahnelerdeki zaman kırılmaları gibi geriye dönüşler olsa da esas olarak kronolojik bir çizgisellik izler. Dil olarak ise kahramanların konuşturulduğu kısımlarda sadelik, diğer kısımlarda şairane ve ağdalı sayılabilecek bir anlatım kendisini göstermektedir.

Yazarın biyografisi için bk. “Vecihî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vecihi