- Yazar Biyografisi (TEİS)
Haydar Tilbe, Mîr Haydar - Madde Yazarı: Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR
- Eser Yazılış Tarihi:15. Yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:04/01/2022
MAHZENÜ’L-ESRÂR (HAYDAR TİLBE, MÎR HAYDAR)
mesneviHaydar Tilbe, Mîr Haydar (d.? – ö.?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Türkiye ve dünya kütüphanelerinde bir basma ve birçok yazma nüshası bulunan Mahzenü’l-Esrâr üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. İlk olarak İ. N. Berezin, eserin Viyana nüshasından birkaç sayfayı Türk Hrestametiyesi’nde yayımlar (1857). Bir yıl sonra eser, Kazan Üniversitesi profesörü İ. O. Gotvald tarafından Kazan ve Viyana nüshaları esas alınarak Gülşahu'l-esrâr adı ile yayımlanır (1858). Pavet de Courteille, eserin eski Uygur Türkçesiyle istinsah edilmiş Ali Şah Bahşı nüshasından 44 sayfayı (9 bölüm), Paris’te Merādj-nāme (Mi‘râcnâme) cildinde yayımlar (1882). Radloff’un Kutadgu Bilig neşrinde metne ilave edilen Uygur harfli örnekler arasında yine bu nüshaya ait dört sayfa da yer almaktadır. Reşit Rahmeti Arat, “Bir Yazı Nümûnesi Münasebeti ile” adlı makalesinde Mahzenü’l-Esrâr’ın British Musem’da kayıtlı nüshasından 33 beytin transkripsiyonunu ve tercümesini vererek bu nüshayı Zeynü’l-abidin nüshasıyla karşılaştırır (1962). N. Abdullayev, söz konusu eseri Nizâmî’nin aynı adlı eseri ile karşılaştırdığı bir doktora tezi hazırlar (1974). M. Abduvahidova, “Haydar Harezmiy ve Uning Gulşah ul-esrâr Eseri” adlı makalesinde eserin British Musem’da kayıtlı olan nüshasından bazı beyitlere yer verir (1985) (Goca 2000: VII). Kemal Eraslan, “XV. Yüzyıl Çağatay Edebiyatı” adlı makalesinin “Haydar Tilbe” bölümünde, eserin Topkapı Sarayı nüshasından 33 beytinin transkripsiyon ve aktarmasını verir (1986). Eser üzerine Ayet Abdülaziz Goca tarafından Süleymaniye Kütüphanesinde kayıtlı olan nüshanın transkripsiyon, tercüme ve kelime dizininin yapıldığı bir doktora tezi hazırlanmıştır (2000). Son olarak eser, bir basma (Kazan) ve dört yazma (Millet Kütüphanesi, Bibliotheque Nationale, Süleymaniye Kütüphanesi, Topkapı Sarayı) nüshası esas alınarak Avni Gözütok tarafından yayımlanmıştır (2008).
Şairin biyografisi için bk. “Haydar Tilbe, Mîr Haydar”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/haydar-tilbe-mir-haydar
Eserden Örnekler
İkinçi Makâle
Tinri Ta‘âlânın sun‘ıda
Ey şeref içre iki ‘âlemga tâc
Yetti felek mesnedige bir devâc
Taht-ı hilâfetka sezâ-vâr sin
Dâyirede nokta-i pergâr sin
Himmetin o yirde ki silker itek
‘Acz ile lâ‘ilme lenâ dir melek
‘Akl ile sindür sin anın mahzeni
‘Işk ise cânındur anın meskeni
[…]
Bir nefes özün bile meşgul bol
Meşgalelerdin barı ma‘ûl bol
Fikr ayagı birle sefer kıl demî
Gayb fezasına güzer kıl demî
Kayda ki yitsen öt ü bolma mukîm
Kim irür andın narı nâz u na‘îm
Sa‘y kılıp her niçe barsan yırak
Her birüdür birbiridin yahşırak (Gözütok 2008: 69-70).
[…]
Sultân Timur hikâyeti
Çünki Timur Big burun itti hurûc
Devleti tapmaydur idi bu ‘urûc
‘Aciz ü meflûk kizer irdi zâr
Kılmay öz endîşesini âşikâr
Sa‘y iteğini tutuban himmeti
İltür idi kayda kirek devleti
Tinri kazâsı bile ahter-güzâr
Buşkuça kıldı iliğin zahm-dâr
[…]
Çıktı yarım yolga yitişginçe tünd
Tırnagı süstaydı tişi boldı künd
Tüşti yana baş kuyı ol tâmdın
Kildi yapıştı yana nâ-kâmdın
Altı yiti katla tüşe yarmana
Çıktı uşal tam başıga tırmana
Big itip ol işidin öz işni yâd
Boldı uşol remz bile könli şâd (Gözütok 2008: 71-73). […]
Kaynakça
Arat, Reşit Rahmeti (1962). “Bir Yazı Nümûnesi Münasebeti ile II”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XII: 121-138.
Eraslan, Kemal (1986). “Çağatay Edebiyatı”. Büyük Türk Klasikleri, Tarih, Antoloji, Ansiklopedi, 3. İstanbul: Ötüken Yayınları, 69-71.
Goca, Ayet Abdülaziz (2000). Haydar Tilbe’nin Mahzenü’l-Esrâr Mesnevisi, Ön Söz, Giriş, Metin ve Tercüme, Dizin. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Gözütok, Avni (hzl.) (2008). Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr. Erzurum: Fenomen Yayınları.
Köprülü, M. Fuad (1989). “Çağatay Edebiyatı”. Edebiyat Araştırmaları 2. İstanbul: Ötüken Yayınları, 82-193.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ŞEYH-ZÂDE ATÂYÎ) | Atayî, Şeyh-zâde Atayî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
2 | LEYLÂ vü MECNÛN | Emîr Şeyhim Süheylî, Nizâmeddin Ahmed | Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca |
Görüntüle | ||
3 | DİVÂN (YÛSUF EMİRÎ) | EMÎRÎ, Yusuf Emirî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
4 | BENG Ü ÇAĞIR | EMÎRÎ, Yûsuf Emîrî (öl. 1433-Herat) | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
5 | DEH-NÂME (EMÎRÎ) | Emîrî, Yûsuf Emîrî | Prof. Dr. Kâzım Köktekin |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (GEDÂYÎ) | Gedâyî | Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR |
Görüntüle | ||
7 | YÛSUF U ZÜLEYHÂ (HÂMİDÎ) | HÂMİDÎ, Ahmedî, Kutbüddîn Ahmed Câm Jendepil | Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN-I TÜRKÎ | Harezmli Hâfız / Hâfız-ı Harezmî | Doç. Dr. Yaşar Şimşek |
Görüntüle | ||
9 | RİSÂLE-İ SULTÂN HÜSEYİN BAYKARA | Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur | Prof. Dr. Talip Yıldırım |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (HÜSEYNÎ) | Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur | Prof. Dr. Talip Yıldırım |
Görüntüle |