Zâhid bin Ârif tarafından H. 803/1401’de yazılmış bir Mevlevi menâkıbnâmesi.

Eser, Ahmed Eflâki (ö. 761/1360)’nin meşhur eseri Menâkıbü’l Ârifîn’in ilk Türkçe tercümesidir (Yazıcı 2012: 47). Eserin mütercimi hakkında kaynaklarda bugüne kadar bir bilgiye rastlanmamakla birlikte, eserinin sonunda verdiği bilgilerden Mevlânâ’nın soyundan geldiği ve bir Mevlevi dervişi olduğu anlaşılmaktadır.

Mahzenü’l Esrâr’ın bilinen tam nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya nr. 3456’da kayıtlıdır. 251 varak 19 satırdan oluşan eser 245x170 mm ebadında, harekeli nesihle yazılmıştır. Siyah meşin ciltli ve mikleplidir. Söz başları, fasıl başlıkları, beyitler ve ayetler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Yazmanın fevâid kaydında “Kitab ı Menâkıb-ı Mevlânâ Celâleddîn” başlığı vardır. Kitabın son varağında bulunan temellük kaydına göre nüsha Fatih Sultan Mehmed’in hanımı Sitti Mükrime Hatun’a ait olup baş kısımdaki vakıf kaydı ve vakıf mühründen daha sonra I. Mahmud’un vakfına ve kütüphanesine geçtiği anlaşılmaktadır.

Mukaddimede yer alan sebeb-i telifte eserin II. Murad döneminde Farsçadan Türkçeye tercüme edildiği ve padişaha sunulduğu yazılıdır. Nafiz Uzluk’a göre bu nüshanın sonradan istinsah edilerek II. Murad adına hediye edilme ihtimali yüksektir. İstinsah eden kişi tarafından 3 sayfa ekleme yapılmış ve tercüme sebebi bildirilmiştir (Uzluk 1962: 286). Eserin Ayasofya nüshasından muhtasar olarak istinsah edilen başka bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa nr. 1209’da kayıtlıdır (Sinan Nizam: 9). Bir diğer nüsha da Konya İl Halk Kütüphanesi nr. 6691’da kayıtlıdır ve eksik kısımları yer yer rik’a hattıyla tamamlanmıştır.

Mahzenü’l Esrâr, Eski Anadolu Türkçesi dil ve imla hususiyetleri göstermesi ve söz varlığı bakımından kıymetli bir eserdir. Arkaik kelime dağarcığı zengin olan bu eser, Doğu Türkçesine ait kelime ve eklerin yanı sıra Farsça ve Arapça birçok unsuru da bünyesinde barındırır. Eserde genel olarak sade bir dil kullanılmış, orijinal metindeki anlaşılması güç bazı yerler atlanmış ve metinde geçen beyitlerin çoğu tercüme edilmemiştir (Yazıcı 2012: 47). Mevlevilik tarihiyle ilgili ana kaynaklardan olan eser Mevlânâ’nın hayatı, çevresi, Mevlevilik adap ve erkânı, Mevlevi şeyhlerinin kerametlerinin yanı sıra döneminin sosyo-kültürel hayatına da ışık tutar. On fasıldan meydana gelen eserde, birinci fasılda Sultanü’l-ulemâ Bahâeddin Veled (ö. 628/1231), ikinci fasılda Seyyid Burhâneddin Tirmizî (ö. 639/1241), üçüncü fasılda Mevlânâ Celâleddin- i Rûmî, dördüncü fasılda Şemseddin-i Tebrîzî (ö. 645/1247 [?]), beşinci fasılda Selâhaddin-i Zerkûb el-Konevî (ö. 657/1258), altıncı fasılda Hüsâmeddin Çelebi (ö. 683/1284), yedinci fasılda Sultan Veled (ö. 712/1312), sekizinci fasılda Ârif Çelebi (ö. 719/1320) ve dokuzuncu fasılda Âbid Çelebi (ö. 739/1338) hakkında menkıbeler yer alır. Eserin onuncu ve son faslında Mevlânâ’nın şeceresi ve bu şecereye dair kısa bilgiler verilmiştir. Mahzenü’l Esrâr’la ilgili şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır. Eserin tenkitli neşri üzerine bir doktora tezi hazırlanmaktadır (Özcan Uğur, 2022).