- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Dr. Nurdan Besli
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Bilinmiyor
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:17/01/2022
MAHÂMÂYÛRÎ-VİDYÂ-RÂJNÎ SÛTRA
sûtra, budizm?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Daha çok Pañcarakşā olarak bilinen ve beş sūtradan oluşan koleksiyondaki en çok tanınan metin.
Sanskritçe Budist bir eserin başlığı olan Pañcarakṣā, “koruma” anlamındaki “rkṣ” kökünden türeyen ve “Beş Koruyucu" anlamına gelen bir sözcüktür (Kojii 1978: 25). Budist edebiyatının dhāraṇī türüne örnek olan eser, çeşitli büyü cümlelerini, bunların okunuşlarını, faydalarını ve ne şekilde uygulanacağına dair talimatları içermektedir.
Budist geleneğinde, Pañcarakṣā'da bahsedilen "beş koruma”nın her biri Budist tanrılardır. Mahāpratisarā, Mahāsahasramardanī, Mahāmāyūrī, Mahāśītavatī, ve Mahāmantrānusārinī adlarında beş koruyucu tanrıçadan oluşan bu koleksiyon, Doğu Hindistan’da en popüler metinlerdendir. Tanrıçaların hastalıklara, felaketlere ve insanların şahsi sıkıntılarına karşı güçlerini ortaya koyduklarına; bu metinlerin okunması, tekrarlanması ve evde bulundurulmasının kişiyi her türlü sıkıntıdan koruyacağına inanılmaktadır (Kim, 2010: 259; Camb. Library, Pañcarakṣā). Çeşitli büyü parçalarını içeren ve MS. 7-8. yüzyıllarda ortaya çıktığı düşünülen Hint Budizmi’nin bu önemli parçalarının Tantrik Budizm döneminde popülerliğinin oldukça arttığı belirtilmiştir (Kojii 1978: 25). Elverskog, bahsi geçen koleksiyondaki beş metnin kötü ruhları, hastalıkları, düşman gezegenleri, hayvanları ve zehirli böcekleri uzak tutmak için ezberden okunan dhārānīlerle dolu olduğunu ve bu metinlerin kökeninin bilinmediğini ifade ederek; metinlerde geçen coğrafi unsurlardan hareketle metnin 3-4. yüzyıllara ait olabileceğinin ifade edildiğini belirtmiştir (Elverskog, 2020: 77).
P. Aalto, Pañcarakṣā’nın Uygurca versiyonunun varlığının en eski Moğolca varyantının kolofonunda yer alan ifadeden anlaşıldığına, Moğolca metni çevirenlerin bu Uygurca versiyonu kullandıklarına temas etmektedir (Aalto, 1954: 28). Mahāmāyūrī-vidyā-rājñī’nin bugün Institut Vostokovedenija’da biri Roborovskij, diğeri Krotkov’daki koleksiyonlarda olmak üzere Uygurca iki küçük fragmanı mevcuttur (Elverskog, 2020: 77). Radloff, Roborowski koleksiyonundaki (Rb.3; Nr. 60) otuz iki Uygur yazma parçasının tespit edildiğini; bunların on ikisinin ağır hasarlı olduğunu ve 20 satıra kadar ulaşan yazıların yalnızca bir kısmının tespit edilebildiğini belirtir ve Krotkow’daki (Kr. III 5 a-c; Nr. 103) koleksiyondaki parçaların içerik olarak Pañcarakṣā’da bahsi geçen tanrıların nitelikleriyle dhārānīnin 7 kez okunması gerektiğini ve bunun bedensel hastalıklara şifa olacağını anlatan bir metin parçası olduğunu ifade eder (Radloff, 1928: 111-112 ve 194). Elverskog, bu fragmanların Tibetçeden çevrildiğine ve (Radloff-Malov, Nr. 103) bu parçanın Pancarakṣā’nın bir şerhi olabileceğine dikkat çekerek; ikinci fragmanın (Radloff-Malov, Nr. 60) ise Tibetçe versiyonu da bulunan Altın Tavus Kuşu efsanesinin baş kısmına karşılık geldiğini belirtmektedir (Elverskog 2020: 77). Aalto da benzer şekilde eldeki fragmanın Sanskritçe metinlerle karşılaştırıldığında ilk sayfalarının ters sıradan ele alınması gerektiği görüşündedir; çünkü Pali metninde fragmanın Altın Tavus Kuşu efsanesinin başlangıcına tekabül etmektedir (Aalto, 1954: 29).
Eserden Örnekler
(7-15) küzetü tutzunlar oszunlar qutrulzunlar : alqu qorqynçlardyn qamag adalardyn : iç taşlarnyn bulgamaqyndyn isig iglardyn : alqu agryglardyn : qamag jek içkeklerdin kördeçi bolzunlar … (Aalto, 1954: 29).
(gözetsinler kurtulsunlar, tüm korkunç tehlikelerden, içten ve dışardan gelecek kargaşalardan ateşli hastalıklardan ve tüm marazlardan, tüm şeytanlardan görsünler…)
Kaynakça
Aalto, Pentti (1954). Prolegomena To An Edition Of The Pañcarakṣā, Studia Orientalia Edidit Societas Orientalis Pennicia, XIX:12, Helsinki.
Elverskog, Johan (2020). Budist Uygur Edebiyatı (Çev. M. Ağca, D. Uzunkaya), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Kim, Jinah (2010). “A Book of Buddhist Goddesses: Illustrated Manuscripts of The “Pañcarakşā Sūtra” And Their Rituel Use”, Artibus Asiae, Volume 70, Issue 2, p. 259-329.
Kooıj, K.R. (1978). Religion in Nepal, İnstitute of the Religious Iconography State University Groningen, Leiden E. J. Brill.
Radloff, W. (1928). Uigurische Sprachdenkmäler. Materialen nach dem Tode des Verfassers mit Ergänzungen von S. Malov herausgegeben, Leningrad: Verlag der Akademie der Wissenschaften der USSR.
https://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01688/1