LÜGAT-İ ERBA'A (HIFZÎ)
Arapça-Farsça-Türkçe-Yunanca sözlük
Hıfzî, Hanyalı Hâfız İbrahim Efendi (d. ?/? - ö. 1213/1798)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Girit adasının Hanya şehrinde doğan, Hıfzî mahlaslı Hâfız İbrahim Efendi’nin (ö. 1213/1798) Arapça-Farsça-Türkçe-Yunanca olmak üzere dört dilde yazdığı sözlük. Sıbyan mektebinde Farsça hocası olarak görev yapan müellif, Hanyalı Nûrî'nin  öğrencisidir (Aydın 2015). Tenkitli metni yayımlanan lügatte (Karamanoğlu 2021), üç bölüm ve bir hâtime bulunmaktadır. Eserde 21 farklı konu başlığı altında 875 madde başı kelime, dört dilde toplam 3500 kelime bulunmaktadır.

Eserin ilk varaklarında, Yunancanın dil özellikleri, fiil yapısı ve kelime türetme şekilleri üzerine bilgiler ve örnekler verilmiştir. Daha sonra birinci bölümde, Yunanca fiil çekimleri zaman ve şahıslara göre örneklerle gösterilmiş, devamında bazı fillerin mastar hâlleri sırasıyla Arapça, Farsça, Türkçe ve Yunanca olmak üzere dört dildeki karşılıklarıyla birlikte verilmiştir. Bu bölümde, Yunancanın dil bilgisi kuralları (kiplere göre fiil çekimleri, fiillerin dört dildeki karşılıkları ve isim-fiiller) Türkçe olarak anlatılmıştır. İkinci bölümde, dört dilde karşılığı olmak üzere isimler ele alınmıştır.  Üçüncü bölümde, harfler ve edatlar, ayrı ve bitişik kişi zamirleri, işaret sıfatları, ayrıklık, onay, zorunluluk, azlık, çokluk, uyarı ve şaşkınlık bildiren kelimeler ile soru kelimeleri dört dildeki karşılıklarıyla birlikte verilmiştir. Hâtime bölümünde ise, bazı nasihatlarla cümle, beyit ve  sayıların  dört dildeki karşılıkları üzerinde durulmuştur. 

Eserin dört yazma nüshası tespit edilmiştir. Eserin tenkitli metni ve incelemesi üzerine bir doktora tezi olarak hazırlanmış (Karamanoğlu 2021) ve bu çalışma daha sonra genişletilerek yayımlanmıştır (Karamanoğlu 2021). 

Müellifin biyografisi için bk. “Hıfzî, İbrahim Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hifzi-ibrahim-efendi

Eserden Örnekler


fi-beyâni âzâ’i’l-insân

er-re‘s(Ar) ser(Far) baş(Tr) kefali(Yun) kefales(Yun) kefalya(Yun)

ed-dimâg(Ar) mügz(Far) beyin(Tr) omnalo(Yun) omnalos(Yun)

el-cebhe(Ar) pîşâni(Far)alın(Tr) kutelo(Yun) kutela(Yun)

el-kafāʻü(Ar) hîre(Far) ense(Tr) kafas(Yun) kafades(Yun)  

el-enf(Ar) bînî(Far)burun(Tr) miti(Yun) mites(Yun)

el-üzünü(Ar) gûş(Far) kulak(Tr) afti(Yun) aftiya(Yun)  

el-hâcib(Ar) ebrû(Far) kaş(Tr) ifrodi(Yun) ifrodya(Yun)

el-‘ayn(Ar) çeşm(Far)göz(Tr) e mati(Yun) e matya(Yun)

el-hüdbü(Ar) müjgân(Far) kirpik(Tr) e matoklado(Yun) e matoklada(Yun)

el-cefn(Ar) pîle(Far) göz kapağı(Tr) tamayso(Yun) tabano kapaka(Yun)

el-hâl(Ar) hâl(Far) ben(Tr) elya(Yun) elyes(Yun)

el-hadd(Ar) ruh(Far) yanak(Tr) magulo(Yun) magula(Yun)

el-fem(Ar) dehân(Far) ağız(Tr) istoma(Yun) istomata(Yun)

 ez-zekan(Ar) renehdân(Far) enek(Tr) piguni(Yun) piguna(Yun) (Karamanoğlu 2021: 38).


Ora sâ‘at hem dahı bir maʻnâsı kuyruk-durur

Ne-durur ordimoren maʻnâsı bil buyruk-durur


İksipikistos oldı uyanık kaymenos bagrı yanık

Sinuro ipsari nedir bilesin tâze balık


Yetişür Hıfzî yetişür mübtedîye bu kitâb

Bu lügâtler kuvvet-ile bulısar çok feth-i bâb


Fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilât

Bahr-ı gamdan okuyan erbâb-ı dil bulur necât (Karamanoğlu 2021: 93).

Kaynakça


Aydın, Abdullah (2015). Hanyalı Nurî ve Dîvânı. C.1. Almanya: Türkiye Âlim Kitapları Yay.

Karamanoğlu, Ferda Merve (2021). Hanyalı Hafız İbrahim-Lügat-ı Erbaa (Arapça-Farsça-Yunanca-Türkçe Manzum Sözlük). Doktora Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi.

Karamanoğlu, Ferda Merve (2021). Lügat-ı Erbaa (Arapça-Farsça-Türkçe-Yunanca Sözlük). Ankara: Sonçağ Yay.

Atıf Bilgileri


KARAMANOĞLU, Ferda Merve. "LÜGAT-İ ERBA'A (HIFZÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/lugat-i-erba-a-hifzi. [Erişim Tarihi: 09 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
2 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
3 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
4 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
8 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
9 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
10 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle