Şiirlerinde “Sâlih” ve “Salâhî” mahlaslarını kullanan Celâl-zâde Sâlih Çelebi’nin mesnevi nazım şekliyle kaleme aldığı ikili aşk hikâyesi. Sâlih Çelebi Leylâ vü Mecnûn’un hatime bölümünde eserini 949/1542’de ve kırk iki günde yazdığını haber verir. Aruzun feilâtün mefâilün feilün kalıbıyla yazılan mesnevi, bilinen iki nüshanın karşılaştırılmasıyla hazırlanan karşılaştırmalı metne göre 2373 beyit uzunluğundadır (Kütük 1995). Eserin sonunda bir de tarih kıtası mevcuttur.

Şair Leylâ vü Mecnûn’un giriş bölümünde artık yaşlılık çağına eriştiğini, gözlerine perde indiğini söyleyerek vaktini hoşça geçirmek ve adını yaşatacak bir hamse meydana getirmek arzusunda olduğunu ifade eder. Bu düşünceyle hazırlıklara başlayan Sâlih Çelebi, Husrev-i Dehlevî’nin (ö. 725/1325) Hamse’sini Türkçeye aktarmaya niyetlenir. Ancak tam bu sıralarda altı yaşındaki oğlunu beklenmedik bir şekilde kaybeder. Şair, oğlunu yitirmenin üzüntüsüyle uzlet köşesine çekilir, okuyup yazmaktan uzaklaşır. Nihayet kederini hafifletmek düşüncesiyle bu sefer Hâtifî’nin (ö. 927/1521) rivayetini esas alarak bir Leylâ vü Mecnûn yazmaya karar verir. Sâlih Çelebi için Mecnûn, geç yaşta kavuştuğu evladını erkenden kaybeden bir babanın aynileşebileceği, itibari bedenine sığınıp rahat rahat feryat edebileceği bir kahraman hüviyetini hazır olarak sunar.

Şair eseri nazmederken Hâtifî'nin naklini esas aldığını, "safa" gördüğü kısımları aynen tercüme ettiğini, diğer kısımları ise vakaya sadık kalmak suretiyle orijinal olarak kendisinin yazdığını söyler (Konu özeti için bk. Fuzûlî'nin Leylâ vü Mecnûn'u).

Sâlih Çelebi’nin Leylâ vü Mecnûn’u mesnevi nazım şekliyle yazılmış 25 beyitlik bir tevhid ile başlar. Onu 14 beyitlik kaside nazım şekliyle söylenmiş bir tevhid ile yine mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmış 25 beyitlik naat, 17 beyitlik miraciye ve kaside nazım şekliyle söylenmiş 24 beyitlik bir başka naat izler. Akabinde gelen ve dört halifeye ayrılan 26 beyitlik bölüm de mesnevi nazım şekliyle ve mesnevi ile aynı kalıptadır. Bu bölümü 79 beyitlik sebeb-i telif, 54 beyitlik "Tenmiye-i Kelâm-ı Sâbık" başlığını taşıyan kısım takip eder. Esasen bu başlık altında söylenenler sebeb-i telife bağlanabilecek niteliktedir. Eserin girişinde pekçok mesnevide görülen "mucizât", "padişaha övgü", "devlet büyüğüne övgü" gibi bölümler yer almaz. Hikâyenin işlendiği asıl kısım “Kıssa-i Pür-gussa-i Leylâ vü Mecnûn” başlığını taşır. Eser hatime ve tarih kıtasıyla nihayetlenir.

Celâl-zâde Sâlih Çelebi'nin Leylâ vü Mecnûn’unun iki yazma nüshası tespit edilebilmiştir. Bunlardan Nurıosmaniye nüshası 969/1561-1562’de Sâlih Çelebi henüz hayattayken istinsah edilmiş olup şairin Divân'ını da havi güzel bir nüshadır. Muhtemelen saray kütüphanesi için istinsah edilen yazma, Sâlih Çelebi tarafından da kontrol edilmiş/ettirilmiş olmalıdır. Nüshayı önemli kılan bir diğer amil, eserin sonundaki tarih kıtasının yalnızca bunda bulunmasıdır. Tarih kıtasını Sâlih Çelebi ile bizzat görüşen ve onun müellefatını tetkik eden Âşık Çelebi (ö. 979/1572) de tezkiresinde nakletmektedir (Kılıç 2018: 556). Atatürk Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan diğer nüshanın ise ne zaman ve kim tarafından istinsah edildiği belli değildir. Her ne kadar yazmanın zahriyesine nüshanın Sâlih Çelebi'nin elinden çıktığı not edilmişse de o tarihte görme yetisini kaybettiği bilinen şairin böyle bir nüshayı vücuda getirmesi mümkün görünmemektedir. Bu nüshaların haricinde Süleymaniye Kütüphanesi Kadı-zâde Mehmet Efendi 557 numaraya kayıtlı olan ve içinde Sâlih Çelebi’nin Münşeât’ı ile Belgrad Fetih-nâmesi'ni barındıran müellif hattı yazmanın zahriyesinde nüshada Leylâ vü Mecnûn'un da bulunduğu kayıtlıysa da nüshanın münderecatında Leylâ vü Mecnûn mevcut değildir.

Eser üzerine 1995’te Rıfat Kütük bilinen iki nüshayı karşılaştırmak suretiyle bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Zehra Toska da bilinen nüshaları karşılaştırmak suretiyle eseri 1999’da İstanbul’da ve 2007’de Harvard Üniversitesi yayınları arasında yayımlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Sâlih Çelebi, Celâl-zâde". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade