Mollâ Gürânî'nin, Ahmed bin Muhammed bin Sa'îd bin İmrân eş-Şer'abî el-Yemenî (ö. 1435-36?)'nin kıraat ilmi hakkındaki kasidesine yazdığı Arapça şerh. Kaside şairinin adının başında “Fadl” olması (Ünal 2014) ve nisbesinin de "el-Yümnî" şeklinde verilmesi yanlıştır (Göksu 2007: 34; Ünal 2014). Ahmed el-Yemenî, kırâ'at-ı selâse (Kur'an'ın üç türlü okuma usulü) olarak adlandırılan ve Ebû Ca‘fer el-Kârî  (ö. 747-48), Ya‘kûb el-Hadramî (ö. 821), Halef b. Hişâm el-Bezzâr (ö. 844) adlı kıraat âlimleri tarafından tesis edilen yöntemle ilgili Ferâi'dü'd-Dürer adlı bir kaside kaleme almıştır. 371 beyitten oluşan kaside elif kafiyeli olup bahr-i tavîlin fe'ûlün mefâ'îlün fe'ûlün mefâ'îlün veznindedir. Bu kaside, kıraat âlimi Şâtıbî (ö. 1194)'nin yedi kıraat usulünü anlattığı ve "Şâtıbiyye" olarak tanınan Hırzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî adlı 1173 beyitten oluşan kasidesinin devamı niteliğinde olup aynı vezin ve kafiyede yazılmıştır (el-Kassâmî 2009: 17-19; Çollak 2010: 38/377; el-Ubeydî ve Sâlim 2017: 89). Şâtıbiyye'de yedi kıraat usulü açıklanmıştır. El-Yemenî de kasidesinde bunun devamı olarak kalan üç kıraat usulünden -diğer usullerden de yer yer bahsederek- söz etmiştir.   

Mollâ Gürânî, Ferâidü'd-Dürer adlı kasidenin ilk 368 beytini şerh etmiştir. Şerhin mukaddimesinde kasidenin adının Ferâi'dü'd-Dürer, şerhin isminin de Levâmi'u'l-Gurer olduğu ifade edilmektedir. Şerh, Levâmi'u'l-Gurer Şerhu Ferâ'idi'd-Dürer adıyla meşhur olmuştur (el-Kassâmî 2009: 87-88). Göksu ve Ünal, Mollâ Gürânî'nin şerhinin Yıldırım Bâyezîd’e sunulduğunu belirtmişlerdir. Yıldırım Bâyezîd’in 805/1403’te öldüğüne, Gürânî’nin de 813/1410’da doğduğuna bakılırsa bu bilgi doğru değildir. Bu yanlışlığa şerhin zahriyyesinde ve dîbâcesindeki (Mollâ Gürânî 47/1: 2a) “es-Sultân ibnü’s-Sultân Bâyezîd bin Mehemmed bin Osmân” ifadesindeki “Osmân” kelimesinin sebep olduğu düşünülebilir. Ancak Yıldırım Bâyezîd’in babası “Osmân” değil “I. Murâd”dır. Dolayısıyla “Osmân” kelimesi ya aileyi ifade etmek için kullanılmıştır ya da aradaki diğer sultanların isimlerinin yazılmasına gerek duyulmamıştır. Şerhin, ferağ kaydına göre 17 Muharrem 884/10 Nisan 1479 tarihinde tamamlanan Süleymaniye Kütüphanesindeki nüshası (Mollâ Gürânî 47/1: 93a), müellife ait toplam iki eseri ihtiva eden nesih hatla yazılmış kitabın 1b-93a sayfalarında yer almaktadır.

Ferâidü'd-Dürer, gerek üslubunun güzelliği gerekse ezberlenmesinin kolay olması sayesinde şöhret bulmuş, içerdiği bilgilerin güvenilir oluşuyla da kıraat âlimleri tarafından beğenilmiştir. Mollâ Gürânî de önemine binaen eseri Arapça olarak muhtasar şekilde şerh etmiştir. Şerhine, bahsi geçen üç kıraat imamının görüşlerini alarak yer yer verdiği şiir örnekleriyle de anlatımını zenginleştirmiştir. Mollâ Gürânî; eseri meydana getirirken Sîbeveyhî (ö. 796), Ferrâ (ö. 822), İmâm Ca'berî (ö. 1332), İbnü'l-Cezerî (ö. 1429) gibi büyük âlimlerin eserlerinden de faydalanmıştır (el-Ubeydî ve Sâlim 2017: 89-90; el-Kassâmî 2009: 20).

Mollâ Gürânî kasideyi, bazen beyitler hâlinde bazen de iki beyitle, sadece maksadı ifade edecek tarzda ve konuyu çok detaylandırmadan açıklayarak şerh etmiştir. Gürânî eserin mukaddimesinde, "Kim bu manzumeyi ezberler, şerhini de öğrenirse kıraat konusunda yeterli bilgiye sahip olur." demektedir (el-Kassâmî 2009: 215-218). Gerek kütüphanelerdeki nüshalardan gerekse konu hakkında yazılan eserlerden hareketle hem manzumenin hem de Mollâ Gürânî'nin şerhinin sevilerek okunduğunu, kıraat ilmine dair yararlanılan önemli kaynaklardan biri olduğu söylenebilir.

Eser, Medine Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey Kütüphanesi 68 numarada ve Süleymaniye Kütüphanesi Süleymaniye (Camii) Bölümü 47/1 numarada kayıtlı iki nüshasından hareketle hazırlanarak yayımlanmıştır (el-Kassâmî 2009). Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey Kütüphanesi'ndeki nüsha, Mollâ Gürânî'nin öğrencisi Mehemmed Alî tarafından 892/1487'de müellifin vefatından önce istinsah edilmesi bakımından kıymetlidir (el-Kassâmî 2009: 165-168). 

Yazarın biyografisi için bk. “Mollâ Gürânî, Şemseddîn Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/molla-gurani-semseddin-ahmed