1870-1894 yılları arasında yayımlanan yirmi beş cüzlük Letaif-i Rivayat serisinin Teehhül’le birlikte ikinci cüzünü oluşturan hikâye türündeki eser. Gençlik’te komik, Teehhül’de trajik bir olay çerçevesinde toplumun evlilik konusundaki gelenek ve görenekleri eleştirilmiştir. Bu eserler, Tanzimat dönemi Türk edebiyatında ilk olarak Şair Evlenmesi’nde karşımıza çıkan bu temanın hikâye türündeki ilk örnekleri olmaları bakımından önemlidirler.

Gençlik, karakter ve hayata bakış açısından Felâtun Bey’in prototipi sayabileceğimiz, evlenmek istemeyen çapkın bir gencin bilmeden teyzesine âşık olmasını ve teyzesinin onu oyuna getirerek evlilik fikrini kabul ettirmesini konu alır. Hikâyenin başkahramanı olan adını bilmediğimiz genç, çapkınlık peşinde koşarken Kalpakçılarbaşı’nda araba içerisinde peçeli bir kadın görür ve ona âşık olur. Kalın peçesinden dolayı tanıyamadığı kadın, aslında teyzesidir. Yeğeninin çapkın hallerini gören teyze, ona bir oyun oynamaya karar verir. Kimliğini belli etmeden, gence notlar, mektuplar yazar ve kendi resmi diye cariyesinin resmini yollar. Genç adam, resimdeki kadının hayalini aklından çıkaramaz olur. Teyzesi son bir oyunla yeğenini buluşmaya evine getirtir. Genç eve girdiğinde büyük şok yaşar. İçeride annesi, kız kardeşleri, teyzesi ve teyzesinin kayınvalidesi vardır. Gerçekleri öğrenen genç, arabadaki peçeli kadının teyzesi olduğunu, teyzesinin ona ders vermek istediğini anlar. Teyzesinin gönderdiği fotoğraftaki kız cariyesi Peyker’dir. Başta evlilik fikrinden uzak olan genç, bu oyunla Peyker’e âşık olmuştur ve onunla evlenmek istemektedir. Teyzesi evlilik için öncesinde bir süre birbirlerini tanımaları şartı koyar. Tanıma sürecinden sonra genç adam, güzel terbiyeli ve iyi ahlâklı olduğunu gördüğü Peyker’le evlendirilir.

Aile konulu hikâyelerinden olan Gençlik’te Ahmet Mithat, evlilikte gelenek-göreneklerin, kaç-göçün yarattığı problemleri ele almıştır. Çerçeve hikâye şeklinde kurgulanan Gençlik, ilk başta yazar anlatıcının, hikâyeyi olayın başkahramanından duyduğunu belirtmesiyle başar. Ardından sözü olayın başkahramana bırakır ve hikâyenin sonunda yeniden karşımıza çıkmaz. Hikâyenin sonunda kıssadan hisseyi çıkaran, okuyucuya hitap eden, hikâyenin başkişisidir. Bu durum yazarın acemiliğiyle açıklanabilirken, hikâyenin başında Ahmet Mithat’ın vakayı başkasından duyduğunu belirtmesi kurguda gerçeklik etkisi yaratır.

Ahmet Mithat’ın Gençlik’te eleştirdiği noktaların başında “görmeden, tanımadan evlenme” gelmektedir. Geleneksel ahlâk anlayışı karşı cinslerin evlenmeden önce birbirlerini tanımalarına imkân vermediğinden, gençler hikâye başkişisinin tecrübe ettiği gibi kim olduğunu bile bilmedikleri kişilere gönlünü kaptırıp istenmeyen durumlara düşebilmektedir. Gençlik’te bu durum genel olarak komiğin ön plana çıkarılmasıyla verilmiştir. Bununla birlikte yazarın satır arasında genç kızların istemedikleri kişilerle evlenmek zorunda kalmaları ve birine âşık olduklarının anlaşılması durumunda iffetsizlikle suçlanması konusuna değinmesi, kişisel hürriyetin olmayışına dikkat çekerek durumun trajik yönünü gösterir. Bu hususta teyzenin gençlerin evlenmeden önce bir müddet birbirlerini tanımaları için şart koşması, yazarın geleneksel ahlâk anlayışında değiştirilmesini istediği noktaları göstermektedir. Mektup türünden de faydalanan yazar, kadının okur yazarlığı ve esaret gibi meselelere de satır aralarında değinmiştir.

1287/1870 yılında yayımlanmıştır.

Ahmet Mithat Efendi’nin biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi