LETÂ'İF (FAKÎRî)
latifeler
Fakîrî (d. ?/? - ö. 932/1526)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Fakîrî tarafından yazılmış letâyifnâme türünde eser. Başlıca kaynaklarda Fakîrî'nin böyle bir eserinden söz edilmemesine rağmen Türkische Handschriften'de yer alan Fakîrî külliyatında Letâ'if isimli bir eser olduğu görülmektedir. Bu eserin Fakîrî'ye ait olmadığı düşünülmüş olsa da eserin başında yer alan "Bu leta'if haylî iken mergûb Fuzûlî-yi zamân Mevlânâ Fakîrî -rahmetullahi 'aleyh- letâ'ifindendür ki zikr ü beyân ve şerh ü 'iyân olınur." şeklindeki ifadeden bu letayifnâmenin Fakîrî tarafından yazıldığı anlaşılmaktadır. Aynı zamanda Letâ'if'te Sâdullah Çelebi'den kadı olarak bahsedilmesi, Sâdullâh Çelebi'nin bu göreve 930/1523-24 yılında tayin edilmiş olması ve Fakîrî'nin de yine aynı dönemde hayatta olması eserin Fakîrî tarafından yazıldığı fikrini güçlendirmektedir. Letâ'if'in yazılış tarihi hakkında kesin bir bilgi mevcut değildir. Fakat içerisinde Figânî (ö.938/1532) ve Basirî'den (ö. 941/1535) merhum olarak bahsedilmesi gibi esere dahil olmuş şahsiyetlerden ve onlar hakkında verilen bilgilerden yola çıkarak Kanunî Sultân Süleymân döneminde yazılmış olabileceği düşünülmektedir.

Eserin bilinen tek nüshası Staatsbibliothek Berlin or. quart 1988, part 48’de kayıtlı olan Du'â-nâme adlı eserin içerisindedir. Letâ'if, 370a-378a arasında, der-kenarlarda bulunmaktadır.

Bu nüsha içerisinde toplamda otuz beş latife bulunmaktadır. Latifeler mensur olmakla birlikte her latifenin sonunda manzum bir bölüm bulunmaktadır. Bu otuz beş latifenin yirmi üç (1-23. latifeler) tanesi insanlar, sekiz tanesi hayvanlar (24-31. latifeler) ve geri kalan dördü (32-35. latifeler) de çeşitli konularla ilgilidir. Kişilerle ilgili olan yirmi üç latifenin on iki tanesinde az veya çok tanınmış şahıslardan, dört tanesinde şuan kim olduğu tespit edilemeyen şahıslardan, yedi tanesinde de ismi verilmeyen şahıslardan bahsedilmektedir. Eser içerisindeki latife sırasına göre bahsi geçen şahıslar şu şekildedir: Kemâlpaşazâde, Hoca Efendi, Muhyiddin Çelebi, Kadrî Efendi, Sa'dî Çelebi, Üçbaş, Monla 'Abdü'lkerîm, Hatîb Kâsım oğlunun oğlu 'Abdullâh Çelebi, Veliyüddinoğlu Ahmed Paşa, Mahmûd Paşa ('Adnî), Karamanî Nizâmî Çelebi, Nizâmî Çelebi, Necâtî Bey, Hayâlî, Hayâlî, Figânî, Bisât(î)-ı Semerkandî, Hayreddîn (Gelibolulu), Yârhisâroğlu Me'âlî, Fakîrî, Hitâbî, Basîrî, Figânî, Hayâlî, Revânî. 

İsmi verilmeyen şahıslardan da şuârânın biri, bir medresenin iki dânişmendi, yörük, dîvâne gibi ifadeler kullanılarak bahsedilmektedir. Hayvanlarla ilgili latifelerin şahıslarla ilgili olan latifelerden daha hacimli olduğu görülmektedir. Bu latifelerde tilki, sıçan, merkep, leylek, bit gibi hayvanların isimleri geçmektedir.

Eserdeki bazı latifelerin, Lami'î Çelebi'nin toplayıp oğlunun bir araya getirdiği Letâ'if-nâme adlı eserden alınmış olduğu tespit edilmiştir.

Letâ'if hakkında Edith Gülçin Ambros tarafından yapılmış bir çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada Letâ'if hakkında bilgiler verilmiş ve ardından yedi adet latife (1, 2, 3, 6, 8, 10, 18. latifeler) çeviriyazı ile sunulmuştur.

Şairin biyografisi için bk. "Fakîrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fakiri 

Eserden Örnekler


 Latîfe: Merhûm Velîyüddîn oglı Ahmed Paşa ki enf-i kebîrle müttehemdür ve Mihrî ki Sultân Mehemmedün hâlası kızıdur- merhûm paşanun hakkında bu beyti dimiş.

Beyt: 

Kûh-ı Elburz kim havâle taglara bir başdur

Ahmedâ burnun katında dâne-i haşhaşdur

Latîfe: Merhûm Nizâmî Çelebi balçıklu eyyâmda bir gün babasıyla yolca giderken yüzine bir ben mikdârı balçık sıçramış. 'Âşıklarınun birisi eytmiş ki "Yâ leyte-nî turâben" ya'nî "Yâ Rabb nolaydı yirde toprak olsak!" Babası Nizâmî'den su'âl itmiş ki "Şu harîf ne dir?" Çelebi cevâb virmiş ki "Ve yekûlu'l-kâfiru yâ leyte-nî kuntu turâben"

Nazm:

'İzzet degül mi kişiye hem hüsn ü hem cemâl

Devlet degül mi âdeme hem hulk u hem cemâl

Hâk-i rehünde bunçılayın yâr-ı mehveşün

Hayret degül mi her kişi olmaya pây-mâl (Fakîrî. Letâ'if. 371a).

Kaynakça


Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Ambros, Edith Gülçin (1990). “The Letâif of Fakiri: Ottoman poet of the 16th century”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 80: 59-78.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

“Fakîrî” (1979). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 151.

Fakirî. Letâ'if. Quart 1988 vell 48. Staatsbibliothek. Berlin. 370a-378a. 

H. Sohrweide (1981). "Türkische Handschriften". Wiesbaden  Band XIII (5): 283.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. Erişim tarihi: 22.11.2022]

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 20.11.2022]

Yılmaz, Kâşif (1977). Şehrengîz-i Fakîrî – Risâle-i Ta’rîfât. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Yılmaz, Kâşif (1995). “Fakîrî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yay. 131-132.

Atıf Bilgileri


Korkmaz, Ayşe. "LETÂ'İF (FAKÎRî)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/leta-if-fakiri. [Erişim Tarihi: 26 Aralık 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 RİSÂLE-İ TA'RÎFÂT (FAKÎRÎ) Fakîrî Doç. Dr. Taner GÖK
Görüntüle
2 ŞEHR-ENGÎZ-İ İSTANBUL (FAKÎRÎ) Fakîrî Doç. Dr. Taner GÖK
Görüntüle
3 SÂKÎ-NÂME (FAKÎRÎ) Fakîrî Dr. Öğr. Üyesi Özlem Çayıldak
Görüntüle
4 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
5 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
6 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
7 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
8 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
9 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
10 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
13 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle