- Yazar Biyografisi (TEİS)
Garîbî, Huşal - Madde Yazarı: Doç. Dr. Fatih Bakırcı
- Eser Yazılış Tarihi:1261/1845
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Divan
- Yayın Tarihi:21/01/2022
KÜLLİYÂT-I GARÎBÎ (GARÎBÎ)
şiirlerGarîbî, Huşal (d. ?/? - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
19. yüzyılın başlarında Doğu Türkistan bölgesinin tarihî şehirlerinden Kaşgar’da dünyaya gelen, doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmeyen Garîbî'nin kaynaklarda zikredilen tek eseri. Toplam 424 şiirden oluşan Garîbî Divanı'nda 271 gazel, 53 mesnevi, 37 rubai, 14 muhammes, 14 sakiname, 3 müstezad, 31 kıt’a yer almaktadır.
Garîbî Divanı'nda yer alan şiirlerin büyük bir kısmında "gurbet" ve "özlem" temalarının işlendiği söylenebilir. Bu durum, şairin 1242-1243/1827 yılında Kaşgar’da meydana gelen Cahangir Hoca Ayaklanması nedeniyle Hocası Mevlevi Hoca Muhemmed Ahun ile birlikte Kokant’a kaçmak zorunda kalması (Osman vd. 2005: 498; İmincan 1996: 250) ve vatanına olan derin özlemiyle izah edilebilir. Ayrıca 30 yaşında Kokant Hanlığı'na kaçan Garîbî'nin Özbekistan'nın Fergana bölgesinde uzun yıllar sürgün hayatı yaşadığı bilinmektedir (Molotova 2017: 289).
Şiirlerdeki özellikle Çağatay sahanın edebî metinlerinde çok fazla karşılaşılmayan Arapça ve Farsça kelimelerin varlığı leksik açıdan dikkat çekici bir üslubu yansıtmaktadır: vesah (Ar.) “kir, kirli”, bâr (Far.) “ağaç”, vesen (Ar.) “put”, deycûr (Far.) “çok karanlık gece”, ked (Ar.) “rızk, sıkıntı, zahmet”. Garîbî Divanı'ndaki bu leksik hususiyetler, şairin Kaşgar Medresesi’nde dönemin ünlü müderrislerinden matematik, astronomi, tıp, mantık, edebiyat ve felsefe derslerinin yanı sıra İslam dinine ait dersler tahsil etmesiyle son derece örtüşmektedir. Ayrıca şiirlerde Arapça ve Farsça alıntıların yanı sıra bölgenin tarihsel ve kültürel etkileşimden kaynaklı bazı Moğolca ve Çince kelimelere de rastlanmaktadır: acra- (Mo.) "ayırmak", asra- (Mo.) "saklamak, korumak", uçra- (Mo.) "karşılaşmak, rastlamak"; çın (Ç.) "gerçek, doğru", teng "denk, eşit" (Ç.).
Garîbî Divanı'nın bir diğer önemi ise şiirlerde görülen bölgenin ve dönemin ölçünlü dilinin yanında mahalli olan dilsel malzemeyi de barındırmasıdır. Bu yönüyle Doğu Türkçesinin ağız bölgelerinin tespitine ve Doğu Türk yazı dilinden Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesi gibi çağdaş Türk lehçelerine giden dilsel süreci aydınlatmaya yönelik yapılacak araştırmalara katkı sağlayacak bir eserdir.
Külliyât-ı Garîbî veya Garîbî Divanı 1261/1845 yılında yazılmıştır. Eserin bugün çeşitli kütüphanelerde muhafaza edilen dört yazma nüshası tespit edilmiştir: 1. Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Biruni Şarkşünaslık Enstitüsü Kolyazmalar Fonundaki Nu. 11409, 2. Encan oblastında Zahiridin Muhemmed Babur Kütüphanesi Nadir Kitaplar Bölümü, 3. Tacikistan Cumhuriyeti Pencikent şehrinde yaşayan Şadman Vahid’in (Vohid) şahsî Koleksiyonu, 4. Astanaʼdaki Millî Kütüphanenin Kitap Müzesi Nu. 4698 (Tynyshbay 2019: 6). Calilov (1989), Süleymenov (2016) ve Molotova (2017) gibi araştırmacılar tarafından eser üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Türkiye’de ise Garîbî Divanı’nın Astanaʼdaki Millî Kütüphane Kitap Müzesi'nde yer alan 4698 numaralı yazma nüshası Tynyshbay (2019) tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Bu yüksek lisans çalışmasında yazma nüshanın 1a-57a yaprakları arasında yer alan toplam 156 şiirin çeviri yazısı yapılmış, ardından dil bilgisi incelemesi ve dizin-sözlük bölümleri hazırlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Garîbî, Huşal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibii-husal
Eserden Örnekler
Gazel
Bu cihân ra'nâsığa ey-dost hem-dem bolmanız
Anda kim men yanlığ ol rüsvâ-yı 'âlem bolmanız
Ol perî kıldı özi-dek meni mülkim kıldı dîv
Men kibi ışk içre kim bu cins-i âdem bolmanız
Kûy tofrağı eger bolsa müyesser pest bolup
Yer öpüp taht üzre çün şâh mu'attam bolmanız
Vaal eyyâmı müyesser bolsa hicrân tünlerin
Yâd etip bu vaslnın ıyşıda hurrem bolmanız
Erte kelse keçde kėtkey turmagey dünyâ kızı
Munça nâ-mahremlik ėtse ana mahrem bolmanız
Kim içipdür câm-ı dünyâdın şarâb biz içkeli
Teşne ketkey içmey ok bir yolı berhem bolmanız
Yahşı endîşe hayâtlığ gevheri ey-dostlar
Çün Garîbî mühliki bî-fâîde gam bolmanız
Gazel
Dil içre boldı süveydâ yüzide tâbân köz
Barını bir natar eylep-ki kıldı vîrân köz
Çü sâni' yed-i kudret bilen ki müjgânın
Hatardın hıfz üçün eyledi nigehbân köz
Gehî tutar heme âlem közin hem açılsa
Gehî şafâk ara bolğay-ki bolsa pinhân köz
Gehî libâsnı ma'şûk keyip ki nâz kılur
Gehî makâmıda âşık çü ebr-i giryân köz
Yazıp çü sûretin anın ki sun' nakkâşı
Heme cevâhiriğa lîk boldı sultân köz
Felekde seyr kılur ay künge ebr içide
Hem ol sıfat ki kılur kim evcide cevelân köz
Cevârih oldı ıyân ķıldı hıfz ol yed-i sun'
Kara libâs ara bed çeşmdin her âsân köz
Garîbî kıl taleb ol kılsa kûşe-i nazarî
Ne tange seng-i dilin olsa la'l ol-yan köz (Tynyshbay 2019: 129-131).
Kaynakça
Calilov, A. (1989). “Hoşhal Garibi Hakkıda Yengi Malumatlar”. Bulak 26: 122- 124.
İmincan, Ehmidi (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
Molotova, G. M. (2017). “Divan” Huşhala Garibi – Obrazets Sufiyskoy Poezii XIX Veka”. Materialı Mejdunarognoy nauçno-praktiçeskoy konferençii Duhovno-istoriçeskiye svyazı narodov İrana i Stran Tsentral’noy Azii, Almatı: 15-16 Mayıs 2017. 286-295.
Osman, Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.
Süleymenov, R. B. (2016). Külliyati Huşhal Garibi. Almatı: Şarkşünaslık Enstitüsü.
Tynyshbay, Nurbike (2019). Garibi Divanı (1a/05-57a) (Dil Bilgisi İncelemesi-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Feridun Tekin |
Görüntüle | ||
2 | HEFT PEYKER TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
3 | GÜLİSTÂN TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
4 | TERCÜME-İ TEZKİRE-İ MUKÎMHÂNÎ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
5 | YÛSUF VE ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
6 | ŞÂH U GEDÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
7 | SA‘ÂDETÜ’L-İKBÂL (AVAZ OTAR) | Avaz, Avaz Otar | Dr. Duygu Koca |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (EMÎN) | Emîn, Molla Ali Binni Molla Emîn | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
9 | DİVAN (EMÎR) | Emîr, Ömer Han | Prof. Dr. Mustafa Tanç |
Görüntüle | ||
10 | KİTÂB-I GARÎBÎ (GARÎBÎ) | Garîbî, Turdî Nâzım | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle |