- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) - Madde Yazarı: Dr. Özlem Özdemir
- Eser Yazılış Tarihi:12. yüzyıl
- Yazıldığı Saha:Harezm-Kıpçak
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:28/02/2022
KUDEK-NAME (HÂKİM SÜLEYMAN ATA)
dini-tasavvufi eserHakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) (d. ?/? - ö. ?/1186)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Pir-i Türkistan Ahmed Yesevi’nin meşhur halifelerinden, tam adı Süleyman Bakırgan Hâkim Ata olan Hâkim Ata’ya nispet edilen manzume. Kudek-nâme, İslam peygamberi Hz. Muhammed’in çocuk sevgisini bazı ahlaki değerler etrafında anlatan 41 (kırk bir) beyitten (Güzel, 2007: 99) müteşekkil kısa bir eserdir. Süleyman Hâkim Ata adına kayıtlı olan tek Kudek-nâme el yazması nüsha, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi İsmail Saib I 746 numarada kayıtlıdır (Kaya, 2000: 155-168). Bununla birlikte Kudek-nâme’nin Süleyman Hâkim Ata’ya değil de bir başka Yesevi dervişi olan Şems-i Asi’ye ait olduğuna dair iddialar da ortaya atılmıştır (Bakırcı, 2016: 22-25). Konuyla ilgili tartışmalar halen devam etmektedir.
Eserin adı, Farsça “çocuk” anlamına gelen “kûdek” kelimesiyle kurulmuştur. Hz. Muhammed’in çocuklara karşı duyduğu sevgi ve şefkati konu edinen Kudek-nâme, peygambere övgüyle başlar. Hz. Ebu Bekir’in anlattığı bir olayla devam eder. Manzumenin asıl konusu da anlatılan bu olaydır. Buna göre Hz. Muhammed, Hz. Ebu Bekir ile bir bayram sabahında bayram yerine gider ve orada duvar dibinde ağlayan küçük bir çocuk dikkatini çeker. Çocuğun yanına gelerek başını okşar ve kim olduğunu, nerden geldiğini sorar. Çocuk, yetim olduğunu, çok cefalar çektiğini, aç ve çıplak olduğunu söyler. Yaşıtlarının temiz elbiseler giyerek develere bindiğini imrenerek anlatır. Hz. Muhammed, çocuğu sırtına alarak onu gezdirmeye ve eğlendirmeye başlar. Hz. Ebu Bekir, Hz. Muhammed’e çocuğu sırtına almasına layık olmadığını sorar. Hz. Muhammed olumlu cevap verir. Bundan sonra Hz. Muhammed, çocukla oynamaya devam eder ve oyuna Hz. Ebu Bekir’i de dâhil eder. Hz. Ebu Bekir’e ceviz alıp gelmesini ve kendisini çocuktan satın almasını ister. Çocuk, Hz. Ebu Bekir’in getirdiği altı cevizi almak ister ama Hz. Ebu Bekir, bir süre bu duruma aldırmaz ve cevizleri çocuğa vermez. Çocuk ağlamaya başlar. Bunun üzerine Hz. Ebu Bekir cevizleri oyundaki devesiyle yani Hz. Muhammed ile takas etmeyi önerir. Çocuk bu öneriyi kabul eder ve takas gerçekleşir. Bunun üzerine Hz. Muhammed, yetimlerin halini sormak gerektiğine dair bir konuşma yapar. Eser, yetimlere ilgi ve şefkat göstermenin yararları, Hz. Muhammed’in üstün ahlakı ve müminlerin de onu örnek alması gerektiğine dair nasihatlerle tamamlanır (Kaya, 2000: 155-168; Güzel, 2007: 379-382; Sever, 2017: 314-319).
Kudek-nâme’nin ilk neşri, 2000 yılında Önal Kaya tarafından Kul Süleyman’ın Ḳıṣṣa-yı Kūdek-nāme’si başlıklı makalesinde yapılmıştır (Kaya, 2000: 155-168). Ancak Fatih Bakırcı, 2016 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi’nde yayımlanan “Yesevi Şairi Şems-i Asi ve Ķıssa-ı Kūdek-Nāme’si” başlıklı makalesinde Kaya’nın neşrettiği bu eserin Kul Süleyman’a değil, Yesevi dervişlerinden biri olan Şems-i Asi’ye ait olduğunu savunmaktadır. Ona göre Kaya'nın yayımladığı Ḳıṣṣa-yı Kūdek-nāme, Şems-i Asi'nin Kıssa-i Yetîm-nâme'sinin nüshalarından biridir (Bakırcı, 2016: 22-23). Abdurrahman Güzel 2007 yılında Kudek-nâme’yi günümüz Türkçesine aktarmış ve "Hz. Muhammed’in Çocuk Sevgisi" başlığıyla Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme adlı çalışmasının içinde yayımlamıştır (Güzel, 2007: 379-382). 2017 yılında Mustafa Sever Kudek-name’nin çeviri yazısını ve günümüz Türkçesine aktarılmış metnini karşılıklı sayfalara gelecek şekilde “Kıssa-yı Kûdeknâme” başlığı altında Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar adlı eserinde neşretmiştir (Sever, 2017: 314-319).
Şarihin biyografisi için bk. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakim-ata-suleyman-bakirgan
Eserden Örnekler
“Mustafa’dın müjde’ ümmetige kildi ya
Dürr-i girân behâsın bizge revân kildi ya
Dürr-i yetîm irür bil kulagıngga yahşi il
Uşol dürni fikr kıl ne sadefdin sızdı ya
Sızdı Resûl agzıdın mahlûkâtnıng magzıdin
Ebâ Bekr lafzıdın andag haber irdi ya
Aydı bir kün peygamber nâgah üydin çıkdılar
Halâyıknı kördiler ‘ıydlaşur irdi ya
Ol kün rûze ‘ıydî irdi ulug kiçigni kördi
Oynap külüp yörürdi bir sa‘at turdı ya
Kördi bir tam tübinde ma‘reke kırağında
Bir tıfl-ı nâ-resîde yığlay turur irdi ya
Kildi Resûl kaşıga kıldı rahm hâliga
Koyup kolın başıga şefkat birle sordı ya
Sordı Resûl kimsin kiminsin kaydın bunda kilüpsin
Ne yirlerde irdingsin manga aygıl manga tidi ya
Aydı garip yetîm min yetîmlikde yitip min
Gam lâyıga batıp min çıkabilmey tidi ya
Bürehnemin tonum yok gürsinemin nânım yok
Anıng üçün hûşum yok ne kılayın tidi ya
Mening tingim oğlanlar minip türlüg tiveler
Kiyip arıg hoş tonlar ‘ıydlaşur irdi ya
Resûl aydı min sanga tive bolayın bu hâl
Mingil oglan sin manga oğlan karap küldi ya
Yetîm besî sevindi içi taşı yarundı
Ol tivege kuvandı kilip revân mindi ya
Aytur tivem yörügıl mini anda yitürgil
Tiveler tik kılıngıl Resûl andag kıldı ya
Ol tiveler ‘af‘afın işitip oğlan kulağı
Eyâ tivem sin takı af ‘af kılgıl tidi ya
Tive binen ol refref kıldı dü kere ‘af ‘af
Cümle ferişte saf saf kilip turur irdi ya
Hâtif aydı hay hay bes bundın artuk hükm
İşitgil iy bû’l-heves nige andag tidi ya
‘Af ‘af anıng affıdur rahmetning suyıdur
Yazuklarnıng mahvıdır va‘de andag buldı ya
İki hisse ümmeti iki ‘afda kutıldı
Üçünçide bes yitdi hay bir hissesi kaldı ya” (Sever, 2017: 314-316).
Kaynakça
Bakırcı, Fatih. (2016). “Yesevi Şairi Şems-i Asi ve Ķıssa-ı Kūdek-Nāme’si”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LIV, 13-70.
Güzel, Abdurrahman. (2007). Süleyman Hâkim Ata’nın Bakırgan Kitabı Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Öncü Kitap.
Kaya, Önal. (2000). “Kul Süleyman’ın Ḳıṣṣa-yı Kūdek-nāme’si”. KÖK Araştırmalar, II/ 2, 155-168.
Sever, Mustafa. (2017). Ahmed Yesevî’nin III. Halifesi Hakîm Süleymân Ata Hikmetler ve Kıssalar. Ankara: Hoca Ahmed Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | HAZRETİ MERYEM KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
2 | MÎRAÇ-NÂME (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
3 | ŞERHÜ'L-MİSBAH (MUSANNİFEK) | Musannifek, Şeyh Alî b. Muhammed b. Mes‘ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî | Araş. Gör. AHMET SAYAR |
Görüntüle | ||
4 | ÂHİR ZAMAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleyman Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle | ||
5 | BAKIRGAN KİTABI (HÂKİM SÜLEYMAN ATA) | Hakîm Süleymân Ata (Süleymân Bakırganî) | Dr. Özlem Özdemir |
Görüntüle |