Samipaşazâde Sezai'nin eseri. 1308/1891 yılında yayımlanan ve edebiyatımızın ilk modern küçük hikâyeleri olarak kabul edilen parçalardan oluşan bir eserdir. Ahmet Mithat’tan itibaren romanla iç içe geçmiş olarak yürüyen hikâye, bu eserle birlikte müstakil bir tür olarak olgunlaşmaya başlamıştır. Eser, “Mukaddime” bölümünün ardından gelen altısı telif, biri tercüme yedi hikâyeden ve Sezai’nin çok sevdiği Vuslat adlı bir cariyenin ölümü üzerine yazdığı bir mensureden meydana gelmiştir.

“Mukaddime” yazarın nesre bakışını ifade eder. Ona göre edebî eserde konu değil, yazarın onu işlemekteki kudreti mühimdir. Anlatılan ile üslup arasında bağ kurulmalıdır. Edebiyatın sadece hayale bağlı kalmaması, bilimden de yararlanması gerekir. Bu düşüncelerin birer yansıması olarak Küçük Şeyler’de nesrimizde eskiden beri süregelen öğretme kaygısı terk edilmiş; büyük olaylar, idealize edilmiş kişi ve mekânlar yerini gerçek hayat içerisinde sıradan insanların başından geçen küçük olaylara bırakmış; tasvir, işlevsel hale gelmiş ve dil yer yer muhtevayı destekleyen bir araç olarak kullanılmıştır.

Gerçekçi bir tavır yakalamaya çalışan Sezai; olayı, kişileri ve mekânı genellikle kendi muhitinden seçmiştir. “Bu Büyük Adam Kimdir?”de Taşkasap’taki konaklarından Beyazıt’a giderken rastladığı perişan görünümlü bir adamı tasvir eder. Yazar/anlatıcı, Fransızca hocasının okuttuğu bir kitaptan etkilenerek bu adamı hayalinde bir âlim mertebesine getirir, ancak hikâyenin sonunda adamın okuma yazma dahi bilmediği anlaşılır. “Hiç”te vapurda karşılaştığı bir kıza âşık olan bir genç anlatılmaktadır. Ailesini geçindirme sorumluluğu altında ezilen delikanlı, sadece gördüğü bu kızın gülümsemesine kapılarak hayalinde ikisine bir dünya kurmuş; ancak kızla tanıştığında kendisine yöneldiğini sandığı gülümsemenin bir dudak kusuru olduğunu anlamıştır. Bu hikâyelerde merkeze alınan hayal-hakikat çatışması, Servet-i Fünun’la birlikte nesrimizin popüler teması haline gelirken adsız bırakılmış olan delikanlı da Mai ve Siyah’ta bir nesli temsil eden Ahmet Cemil’in temeli olacaktır. Hayal-hakikat çatışması kitabın son hikâyesi olan “Pandomima”nın da temasını oluşturur. Çirkin bir sahne komiği olan Paskal, kendisini izlemeye gelen güzel Eftalya’ya âşıktır ve bu imkânsız aşk onu intihara götürür. Paskal’ın, Ahmet Rasim’in çocukken Kuşlu tiyatrosunda izlediğini hatıralarında anlattığı aynı adlı bir pandomima sanatçısından esinlenerek yaratılmış olması mümkündür. Kitabın en uzun hikâyesi olan “Düğün”, esareti merkeze alsa da esir Gülsitan, odalığı olduğu beyiyle evleneceğinin hayalini kurarken gerçekte gelinin başkası olması ve kendisinin rutubetli bir odada veremden ölmeye bırakılması yine aynı tezadı ortaya koyar. Sezai’nin büyük ölçüde etkilendiği Daudet’ten tercüme ettiği “Arlezyalı”, Paskal gibi imkânsız bir aşk yüzünden intihar eden Jan’ın hikâyesidir.

“Kediler”de karısının kedilerinden usanarak evi terk eden ancak kendine bakacak imkânı olmadığı için yarım gün içerisinde geri dönen yaşlı bir adam anlatılır. Bu mizahî hikâyede adamın küçük ve önemsiz bir durumu kendi gözünde büyütmesi; kedilerin antropomorfik bir algılamayla bilinç sahibi düşmanlar olarak gösterilmesi ve yüksek bir üslupla anlatılması trajikomik bir tablo oluşturmuştur. Antropomorfik algılama “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”da önce güzellikleri sonra felaketleriyle betimlenen ağaçlar için de söz konusudur. Hikâyede, kısa süreliğine Sezai’nin kayınpederi olan Tunuslu Mahmut Paşa’nın Çamlıca’daki korusunda bulunan ağaçların, varisleri tarafından satılması ve kesilmesi anlatılır. Hikâye, edebiyatımızda çevreci duyarlılığın en erken örnekleri arasında kabul edilir.

Verem, gözyaşı, bedbinlik, intihar, tezatların kullanılması gibi romantik unsurların yanı sıra gerçek hayattan seçilmiş küçük insanların psikolojilerinin dış görünüşleriyle ilişkilendirerek aktarılması ve mekânla insan arasında bağ kurularak tasvirin süs olmaktan çıkarılması, Küçük Şeyler’i nesrimizde realizme atılmış sağlam bir adım haline getirir. Başta Sezai’den feyz alarak çok sayıda hikâye yazdığını söyleyen Halit Ziya olmak üzere, birçok yazarımız bu eserin oluşturduğu zemin üzerine hikâyelerini inşa etmiştir.

Sami Paşazade Sezai’nin biyografisi için bk. “Samipaşazade Sezai”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sezai-samipasazade