KUAN Şİ İM PUSAR (SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA)
budist öğreti kitabı
?

ISBN: 978-9944-237-87-1


Budizm'in Mahāyāna mezhebine ait önemli sûtralardan (Budist öğreti kitabı) biri.

Eski Uygurca metin, Sanskritçe Saddharmapundarîka-sûtra, Çincede Miao fa lien hua ching olarak bilinen İngilizceye ‘Sutra of the Lotus of the Wonderful Law’, Eski Türkçeye ‘Vap ḥua ki nom çeçeki atlıġ sudur’, Türkçeye ise ‘Asil Dinin Nilüfer Çiçeği Kitabı’ olarak çevrilen eserin 25. bölümünün tercümesidir. Sanskrit aslının ne zaman ortaya çıktığı bilinmemekle beraber Çinceye ilk tercümesi 266 yılından sonra tamamlandığına göre Sanskrit aslı bu tarihten önce olmalıdır. Eski Uygurcaya tercümesinin ne zaman, kim tarafından nerede yapıldığı bilinmemektedir, ancak Ferruh Ağca’nın ses ve şekil bilgisinden hareketle ortaya koyduğu tarihlendirme ölçütlerine göre (2006: 520) IX.-X. yüzyıllar arasında yazılmış olmalıdır.

Metinde Avalokitesvara (Kuan Şi İm Pusar) adında bir Buda adayının zaman zaman başka canlıların kılığına girerek, dünyadaki diğer canlılara ihtiyaç olduğunda yardımcı olması ve onları zor durumlardan kurtarması soru cevap şeklinde anlatılmaktadır. Yardım isteyen kişilerin Kuan Şi İm Pusar’ın adını anmalarının ve ona imanla bağlanmalarının yeterli olduğu fikrinin işlendiği metinde Kuan Şi İm Pusar’ın özellikleri ve hikmetleri de aralarda aktarılmaya devam etmektedir.

Eserin ana kahramanlarının Sanskritçe ve Eski Uygurca adlandırılmaları sırasıyla şu şekildedir: Akṣayamati (Alkınçsız Kögüzlüg Bodisavat), Avalokitesvara (Kuan Şi İm Pusar), Buddha (Teŋri Burhan). Eserin son bölümünde yardımcı kahraman olarak Dharanimdhara’ya (Yer Tutar Bodisavat) da rastlanır.

Alkınçsız Kögüzlüg Bodisavat, Teŋri Burhan’a biri iki kez olmak üzere toplam üç soru sorar. Bunların birinci ve üçüncüsünde Kuan Şi İm Pusar’ın neden böyle adlandırıldığı; ikincisinde ise Kuan Şi İm Pusar’ın canlılara nasıl yardım ettiği ve dini nasıl öğrettiği sorgulanır.

Eserin ana kahramanı olan ve Eski Uygurcada Kuan Şi İm Pusar, Doğu Asya Budist geleneğinden Çincede Guanyin (Korece Kwanseum; Japonca Kannon) adıyla bilinen Avalokitesvara, bir din adamı olmasının yanı sıra, aynı zamanda kurtarıcı, yol gösterici ve anne figürüdür (Yıldız 2019: 61). Eski Uygurca Kuan Şi İm Pusar sözü Çincede 觀世音菩薩 [guān shì yīn pú sà] şeklindedir. Bazen ikinci kelimesi düşmüş olarak (guān yīn) da kullanılır. Kuan Şi İm Pusar, Şinasi Tekin tarafından, ikinci kelime dikkate alınmadan (Kuan İm Pusar) ‘Ses İşiten İlah’ şeklinde aktarılsa da tam karşılığı ‘dünyayı izleyen ve ses işiten ilah’ şeklinde olmalıdır.

Eserin Eski Uygurca fragmanları Yarğol, Turfan ve Dunhuang’da bulunmuş olup, en eksiksiz el yazması St. Petersburg’dadır ve 224 satır ihtiva etmektedir. Şinasi Tekin, 1960 yılında yayımladığı eserinde A (St. Petersburg), B (Müller) C (Mainz 733) ve D (Mainz 289) şeklinde adlandırılan dört nüshasının bulunduğunu kaydetmekte ve eserinde C ve D nüshalarıyla karşılaştırmaları dipnotlarda göstermekteyse de; Ceyda Özcan’ın çalışmasında (2014: 8) bu nüshalardan C ve D’nin bugün için kayıp olduğuna dikkat çekilmektedir.

Mahâyâna Budizmi'ne ait bu önemli eser üzerinde W. Radloff, F. W. K. Müller, Ş. Tekin ve C. Özcan’ın çalışmaları bulunmaktadır.

Eserden Örnekler


[17-23] … takı yime ming tümen tınlıglar altun kümüş erdni monçuk satıgsız erdniler tilegeli... taluy ögüzke kirser taluy içinteki kara yil kelip kemisin tokıp yekler ergüsi otruglarınta ölüm yirke tegürser anıng ara bir bilge kişi kuanşi im pusar atın atasar ol kamag tınlıglar taluydakı tişi yeklerde ozar kurtulur … 

(Ve yine sayısız canlı varlıklar, altın, gümüş, mücevher, boncuk ve paha biçilmez değerli şeyleri aramak için denize veya ırmağa girseler ve denizde kara yel çıkıp gemilerini parçalayıp onları insan yiyen devlerin (Skr. yakṣa) bulunduğu yere, adalarına yani ölüm yerine götürse ve onların arasında hakîm bir kimse, Kuanşi İm Pusar adını ansa bütün o canlı varlıklar, denizdeki insan yiyen dişi devlerden kurtulur.) (Tekin 1960: 10, 19).

[73-77] … taḳı yime kim kayu tişi tınlıg urı ogul tileser kuanşi im pusarka tapınu udunu teginip atın üzüksüz atasar ötrü köngülteki teg körkle kutlug ülüglüg ogul kelürür… birük kız tileser yime körkle kız kelürür… 

(Ve yine herhangi bir kadın, bir erkek çocuğu dilese, Kuanşi İm Pusar’a saygıyla tapınır, uyar, adını durmadan anarsa sonunda gönlüne göre güzel, mesut bir erkek çocuğu dünyaya getirir. Fakat bir kız çocuğu dilese, yine güzel bir kız çocuğu dünyaya getirir.)  (Tekin 1960: 12, 21).

Kaynakça


Ağca, Ferruh (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Daihōrinkaku, Henshūbu (1993). Zusetsu sanjusan Kannon Bosatsu. 図説・三十三観音菩薩. Tokyo: Hōrinkaku.

Doi, Joanne (2015). "Kuan Yin and Guadalupe: Compassion and Conflict". New Theology Review, 27/2: 1-9.

Eberhard, Wolfram (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü. (çev. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Elverskog, Johan (2020). Budist Uygur Edebiyatı. (çev. Mustafa Ağca - Dilek Uzunkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Encyclopedia of Buddhism (2004). (ed. Robert E. Buswell). Cilt:1 (A-L). USA: Macmillan Reference.

Encyclopedia of Religious Rites, Rituals and Festivals (2004). (ed. Frank A. Salamone). New York – London: Routledge.

Hoopes, Thomas T. (1948). "Kuan Yin, The Merciful". Bulletin of the City Art Museum of St. Louis, 33/4 (FALL, 1948): 1-8.

Kaya, Korhan (2006). Sanskrit-Türkçe Sözlük. Ankara: İmge Kitabevi.

Kaya, Korhan (2017). Budizm Sözlüğü. Ankara: Doğu Batı Yay.

Kidambi, Sithalakshmi; Kaya, Korhan (2013). Hindī-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Mackenzie, Donald A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi. (çev. Koray Akten). İstanbul: İmge Kitabevi.

Müller, F. W. K. (1910). Uigurica-II. ABAW, 3: 61-168.

Özcan, Ceyda (2014). Eski Uygurca Kuanşi İm Pusar İncelemesi Metin- Çeviri-Açıklamalar- Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.

Radloff, Wilhelm (1911). Kuan-ši-im Pusar, Eine türkische Übersetzung des XXV. Kapitels der chinesischen Ausgabe des Saddharmapuṇḍarīka. Tokyo: Meicho-Fukyu- Kai The Association for Publishing Academic Masterpieces.

Reis-Habito, Maria (1993). ‘The Bodhisattva Guanyin and the Virgin Mary’. Buddhist-Christian Studies, 13: 61-69.

Tekin, Şinasi (1960). Uygurca Metinler I- Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah) Vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (saddharmapuṇḍarika-sutra). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.

Yıldız, Hüseyin (2019). "Eski Uygur Budist Metinlerinde Bir Karakter Analizi Kuan Şi İm Pusar (觀世音菩薩 - Avalokiteśvara)". Eski Türkçenin İzinde. Türkiye’de Eski Türkçe Çalışmaları. Ankara: Akçağ Yay., 59-77.

Atıf Bilgileri


Yıldız, Hüseyin. "KUAN Şİ İM PUSAR (SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kuan-si-im-pusar-saddharmapundarika-sutra. [Erişim Tarihi: 03 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA Kalım Keyşi Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER
Görüntüle
2 SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ ? Dr. kenan azılı
Görüntüle
3 NÎLAKANTHAKA SÛTRA Şingko Şeli Tutung Dr. kenan azılı
Görüntüle
4 DÎVÂN (ŞÎRÎN) Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 ALTUN YARUK Şıñko Şeli Tutuñ Prof. Dr. Ceval Kaya
Görüntüle
6 SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG Hüseyin Yıldız
Görüntüle