- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Dr. Nurdan Besli
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Bilinmiyor
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:17/01/2022
KSİTİGARBHABODDHİSATTVAPRANİDHÂNA SÛTRA
sûtra, budizm?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Adı övgüyle ezberden söylendiği ve bu metin yüksek sesle okunduğu sürece insanları en düşük dereceli cehennemlerden kurtarabilen, hastalıklarını tedavi edebilen Kşitigarbha’nın gücünün övüldüğü bir metin(Elverskog, 2007: 76).
G. Shimin, “Yeryüzü Hazinesi” anlamındaki Kṣitigarbhabodhisattva’nın sûtraya adını verdiğini ve metin içerisinde bu Bodhisattva’nın gücü ve kudretinin övüldüğünü belirtmiştir. Sakyamuni ve geleceğin Buddhası olan Maitreya arasındaki uzun zaman diliminde yaşayan Bodhisattva, kendi döneminde yaşayan tüm canlıları acılardan koruma ve kurtarma sorumluluğunun Sakyamuni tarafından kendisine verildiğini belirtmektedir (Shimin, 2002: 1459). Sûtraya adını veren Kṣitigarbha, Zieme’nin ifade ettiği üzere yer altı dünyasına yardımıyla tanınan Budist hayal gücünün en önde gelen figürlerinden biridir. Gelecekte yeryüzüne ineceği düşünülen Maitreya’nın gelişine kadar cehennemdeki varlıklara yardımcı olmaya yemin eden bir Bodhisattva’dır. İsminin anlamı, üstlendiği fonksiyonla paralel şekilde Skr. Kṣitigarbha= Chin. Di Zang= Jap. Jizō=Atü yir aγϊlϊqϊ “yeryüzü hazinesi” olarak aktarılmıştır. O canlıların cehennem refiki, yardımcısıdır (Zieme, 2009: 379). Budist inancında oldukça popüler olan ve “lanetlenmişlerin (cehennemliklerin) kurtarıcısı” olarak tanınan Kṣitigarbha, (Ng, 2000: 10), Gabain’in “Kşitagarbha Kult” isimli eserinde ifade ettiği üzere cehennemliklerin rehberi olan, oradaki canlıların aşamalarını kontrol eden ve 9. yüzyıldan bu yana yaşayan bir karakterdir (Akt Zieme-Enc.İranica). Genel olarak adı anıldığında kendisini çağıranlara yardıma koşan, onların acil ihtiyaçlarını karşılayan, acıları ortadan kaldırmaya ve canlıları Nirvana yoluna ulaştırmaya çalışan, kötülerin kalplerini yumuşatan, onlara tövbe yolunu gösteren bir Bodhisattva’dır. Soothill’e göre 8 Dhvani Bodhisattva grubundan olan bu Bodhi, ölüm ve cehennemliklerle ilişkilendirilse bile asıl vasfı kurtarıcılıktır. Kadınsı bir köke mensup olduğuna dair ipuçları bulunan Buddha’nın kadınlara doğum esnasında bile yardımcı güç olduğuna inanılmaktadır (Soothill, 1937: 208).
Bu sûtranın Uygurca bir sayfalık fragmanı Turfan-Bäzäklik’te bulunmuştur. Baş kısımları delik olan Pustaka formundaki parçanın boyu 19,8 cm, genişliği ise 42cm’dir. Yazı alan yüksekliği 16,2 cm olup alt ve üst kenarlarda 2cm boşluklar bulunmaktadır. Nervürlerin belirsizleştiği kâğıt, yumuşak ve lifli yapıdadır. Kenar boşluklarında ince kırmızı çizgiler bulunmaktadır. Hâlihazırda Berlin Bilimler Akademisi Turfan koleksiyonunda bulunan parçanın Eski Türkçe adı bilinmemektedir. Eldeki metnin Zieme Śikşânanda’nın tercüme ettiği Di zang pu sa ben yuan jing’in bir çevirisi olabileceğini ve bugün B. Nanjo tarafından yeniden elden geçirilen Kṣitigarbha-bodhisattva-pûrva-pranidhâna-sûtra olduğunu belirtmiştir (Zieme, 2009: 380-381). Kaynağı belirsiz olan eserin Hotanca veya Çince olduğu düşünülmektedir (Elverskog, 2007: 77). Eski Uygurca metinde içerik olarak Kṣitigarbhabodhisattva’nın insanların nasıl ve ne şekilde mutluluğa ve esenliğe ulaşacaklarını anlattığı 9. bölüm yer almaktadır. M. Ölmez eserden günümüze 44 satırlık metin ulaştığını belirtmiştir (Ölmez, 2004: 132).
Eserden Örnekler
(7-13) ançulayu kel[miş: birök kim qayu tözünler og[lı tözün-ler qızı] ol tngri tngrisi [burxannıng] aḍın eş[i]dip qulgaq[ınta] yolatquça erser bo [kişi] inçip [ming q]ata altı qat [amranmaq] uguş tnri [y]irinte b[urxan qutın bul]urlar (Zieme, 2009: 381).
(Öylece gelmiş: her kim asillerin oğulları ve kızları o tanrılar tanrısı burhanın adını kulaklarında işitip idrak ederse, bu kişiler binlerce altı kat hırs ve şehvet (Kāmadhātu) yerinde olsalar (bile) Buddha saadetini bulurlar.)
Kaynakça
Elverskog, Johan (2020). Budist Uygur Edebiyatı (Çev. M. Ağca, D. Uzunkaya), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Ng, Zihuru (2000). “The Formation and Development of The Dizang Cult in Medieval China”, Faculty of the Departmant of East Asian Studies, The University of Arizona.
Ölmez, Mehmet (2004). “Burkancı (Budist) ve Manici (Maniheist) Türk Edebi Çevreleri Nesir”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Shimin, Geng (2002). “Budist Uygur Edebiyatı”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Cilt III, s. 1442-1469.
Soothill, W.E, Lewis H. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
Zieme, Peter (2009). Fragmenta Buddhica Uigurica, ausgewählte schriften von Peter Zieme. Hrsg. Von Simone-Christiane Raschmann und Jeans Wilkens, Klaus Schwarz Ferlag, Berlin.
https://www.encyclopedia.com/environment/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/ksitigarbha
https://www.iranicaonline.org/articles/gabain-annemarie-von