KÖROĞLU DESTANI (TİFLİS NÜSHASI)
halk hikâyesi
?

ISBN: 978-9944-237-87-1


Günümüzde Gürcistan İlimler Akademisi K. Kekelidze El Yazmaları Enstitüsü’nün Müslüman Fondu’nda bulunan ve Köroğlu Destanı’nın 28 kolunu ihtiva eden yazma. Eser günümüzde Tiflis’te bulunduğu için “Köroğlu Destanı’nın Tiflis Nüshası” adıyla bilinmektedir. Nüshada “birinci meclis, ikinci meclis, üçüncü meclis” şeklinde adlandırılan destan kolları Tebriz’de derlendiği için ilgili nüsha, literatürde ayrıca “Köroğlu’nun Tebriz Varyantı” adıyla da anılmaktadır (Ceferov 2011: 152).

İlk olarak Lia Çlaidze’nin Köroğlu Destanı’nın Gürcü varyantları hakkında yaptığı yüksek lisans çalışmasıyla bilim dünyasına tanıtılan bu nüshadaki kollar ile ilgili ilk çalışma, Dilare Aliyeva tarafından Azerbaycan’da yapılmaya başlanmıştır. Gürcistan’dan Azerbaycan’a getirdiği yazma ve destan kolları üzerine çalışmaya başlayan Aliyeva’nın ölümü ile yarıda kalan ve sonrasında Elnare Tofikkızı tarafından tamamlanan çalışma 2005 ve 2010 yıllarında Bakü’de yayımlanmıştır (Tofikkızı 2005; İsmayılov ve Elekberli 2010a; İsmayılov ve Elekberli 2010b).

Kol isimleri Farsça olan nüshadaki her kolun sonunda da Farsça “Tamam şod. [Tamamlandı.]” ibaresi vardır. 384 varak, 768 sayfadan oluşan nüshadaki kol başlıkları dışında bir de münderecat vardır (Tofikkızı 2005). Arap alfabesiyle yazılan nüshanın kim tarafından ve ne zaman kaleme alındığı hakkında bilgi olmasa da Dilare Aliyeva ve Halık Koroğlu, Tiflis Nüshası’nın 19. yüzyılın ilk yarısında kaleme alındığını ancak nüshadaki metinlerin dil hususiyetlerinden dolayı söz konusu nüshanın daha eski bir el yazmadan çoğaltılmış olabileceğini iddia etmişlerdir (İsmayılov ve Tofikkızı 2005: 4-5; İvgin 2016: 369-392; Mammadova 2016: 599-609; Kharebava 2017: 449-464).

Köroğlu Destanı külliyatı için önem arz eden bu nüshadaki 28 destan kolunun kısa olay örgüsü şu şekildedir. Birinci mecliste Telli Hanım’ın Çamlıbel’e getirmek için Erzurum’a giden ve burada Cafer Paşa’ya esir düşen Demircioğlu’nun dönmemesi üzerine Erzurum’a gidip Cafer Paşa’yla giriştiği mücadeleyi kazanan Köroğlu’nun Telli Hanım’la Demircioğlu’nu kurtarması ve Çamlıbel’e geldikten sonra Telli Hanım’la Demircioğlu’nun evlendirilmesi anlatılmaktadır. İkinci mecliste Sultan Mahmut’un Kızı Nigar Hanım’ı Çamlıbel’e getirmek için İstanbul’a giden Köroğlu’nun İstanbul’da Bürcü Sultan’la mücadelesi ve kazandığı bu savaş sonunda Nigar’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Üçüncü mecliste methini duyduğu Ayvaz’ı Çamlıbel’e getirmek için Urfa’ya giden Köroğlu’nun Ayvaz’ın dayısı Reyhan Arap’la mücadelesi anlatılmaktadır. Dördüncü mecliste diğer Delilerle birlikte Kazlı Göl’e giden Ayvaz’ın burada Hasan Paşa’ya esir düştüğünü öğrenen Köroğlu’nun Kazlı Göl’e gidip Hasan Paşa ile yaptığı savaş sonucunda Delilerini kurtarması anlatılmaktadır. Beşinci mecliste Van’a gidip burada Osman Paşa ve Teymür Ağa ile savaşan Köroğlu’nun kazandığı savaş sonucunda Teymür Ağa’yı öldürüp onun nişanlısı Esmer Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Altıncı mecliste Ahmet Paşa’nın kızı Şeref Hanım’ın getirmek için Halep’e giden Ayvaz’ın tutuklandığını öğrenen Köroğlu’nun Halep’e gidip Ahmet Paşa ile savaşması ve kazandığı savaş neticesinde Ayvaz’ı kurtarması anlatılmaktadır. Yedinci mecliste Mahmut Han’ın kızı Ceyran Hanım’ı getirmek için Dağıstan’a giden Köroğlu’nun burada Mahmut Han’la savaşıp onu mağlup etmesi anlatılmaktadır. Sekizinci mecliste Davut Paşa’nın kızı Kumru Hanım’ı getirmek için Erzurum’a giden Belli Ahmet’in burada yakalandığını öğrenen Köroğlu’nun onun peşinden Erzurum’a gidip Davut Paşa ile savaşması ve Belli Ahmet’i kurtarması anlatılmaktadır. Dokuzuncu mecliste Hasan Paşa’nın komutanı Bolu Bey’in Köroğlu’nu yakalamak istemesi ile Bolu Beyi ile savaşan Köroğlu’nun kazandığı savaş sonucunda Hasan Paşa’nın kızı Saadet Begim Hanım’ı Tokat’tan Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Onuncu mecliste Kürdistan’a gidip Kürdistan valisi Ahmet Paşa ile savaşan Köroğlu’nun kazandığı savaş sonucunda valinin kızı Leyli Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. On birinci mecliste Selim Paşa’nın seyisi Hamza’nın Çamlıbel’e gelip Kırat’ı çalması ve bunu öğrenen Köroğlu’nun Hamza’nın peşinden gidip Kırat’ı kurtarması ve kazandığı savaş sonucunda Selim Paşa’nın kızı Döne Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. On ikinci mecliste Köroğlu tarafından öldürülen kardeşi Selim Paşa’nın intikamını almak isteyen Davut Paşa’nın Kars’tan Çamlıbel’e gelip avlakta yakaladığı Ayvaz’ı esir alması ile Ayvaz’ın esir alındığını öğrenen Köroğlu’nun Kars’a gidip Davut Paşa’yla savaşı anlatılmaktadır. On üçüncü mecliste Humar Hanım’ı getirmek için Mısır’a giden Köroğlu’nun Hüseyin Paşa ile savaşması ve savaşı kazanarak Humar Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. On dördüncü mecliste Dağıstan’a giden Köroğlu’nun Dağıstan valisi Ağa Han’la savaşması ve Ağa Han’ın kızı Şahsenem Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. On beşinci mecliste İsa Balı’yı Çamlıbel’e getirmek için Hemis şehrine giden Köroğlu’nun İsa Balı’nın kardeşi Hasan Paşa ile savaşması ve galip geldiği savaş sonunda İsa Balı’yı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. On altıncı mecliste Çamlıbel’e gelen Bürcü Bey’in Belli Ahmet’i esir alıp Erzincan’a götürdüğünü öğrenen Köroğlu’nun Erzincan’a gidip Bürcü Bey’le savaşması ve kazandığı savaş sonunda Belli Ahmet’i kurtarması anlatılmaktadır. On yedinci mecliste methini duyduğu Hasan Celali’yi Çamlıbel’e getirmek isteyen Köroğlu’nun Hasan Celali’nin Behbahan’ın valisi Abdal Paşa’nın kızı Mercan Hanım’ı kaçırmak için yola çıkması üzerine onun peşinden Behbahan’a gitmesi ve Abdal Paşa ile savaşıp onu mağlup eden Köroğlu’nun Paşa’nın kızı Mercan Hanım’ı Hasan Celali için getirmesi anlatılmaktadır. On sekizinci mecliste Ayvaz’ın Kadir Ağa tarafından esir alındığını öğrenen Köroğlu’nun Kadir Ağa’yla mücadelesi ve yapılan savaşta Kadir Ağa’nın öldürülmesi anlatılmaktadır. On dokuzuncu mecliste Köroğlu’nun soyu ile Köroğlu ve Kırat’ın doğumu ile isyan eden Köroğlu’nun İsfahan’dan, Şah Abbas’tan, kaçması anlatılmaktadır. Yirminci mecliste gördüğü rüyayla isyan eden Köroğlu’nun Şah Abbas’la sohbeti ve ondan kaçıp Van’a gelmesi anlatılmaktadır. Yirmi birinci mecliste Taht-ı Süleyman’a gidip burada Ayaz Bey Çardevli ile savaşan Köroğlu’nun kazandığı savaşın sonunda Ayaz Bey’in kızı Hurşit Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Yirmi ikinci mecliste bir şölende sarhoş olan Ayvaz’ın sarhoşluk sebebiyle Köroğlu’na küsüp Van’a, Nazar Celali’nin yanına, gitmesi ile Ayvaz’ın yerini öğrenen Köroğlu’nun Van’a gidip Nazar Celali ile savaşıp onu öldürdükten sonra Ayvaz’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Yirmi üçüncü mecliste Diyarbakır Paşası Melik Paşa’nın kızı Mehveş Hanım’ı Çamlıbel’e getirmek isteyen Köroğlu’nun Delilerinden Sarhoş’un burada esir düşmesi ve bunu öğrenen Köroğlu’nun Diyarbakır’a gidip savaşta yendiği Melik Paşa’yı öldürmesi anlatılmaktadır. Yirmi dördüncü mecliste Mirî Paşa’nın kızı Sürahi Hanım’a âşık olan Köroğlu’nun Delilerinden Mehbup’un Eyin şehrine gitmesi ve burada esir düşmesi ile bunu öğrenen Köroğlu’nun Eyin’e gidip savaşta yendiği Mirî Paşa’yı öldürdükten sonra Sürahi Hanım’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Yirmi beşinci mecliste Malatya’ya giden Köroğlu’nun burada savaştığı Ferheng’i öldürmesi ve Ferheng’in oğlu Kenan’ı Çamlıbel’e getirmesi anlatılmaktadır. Yirmi altıncı mecliste Süleyman Paşa’nın kızı Gülsabah Hanım’ı getirmek için Süleymaniye’ye giden Ayvaz’ın esir düştüğünü öğrenen Köroğlu’nun savaştığı Süleyman Paşa’yı öldürmesi anlatılmaktadır. Yirmi yedinci mecliste Rum Padişahı’nın Mecit Ağa komutasındaki yirmi bin kişilik orduyu Köroğlu’nu yakalaması için Çamlıbel’e göndermesi ile yapılan savaşta galip gelen Köroğlu’nun Mecit Ağa’yı öldürmesi anlatılmaktadır. Yirmi sekizinci mecliste Şah Abbas’ı ziyaret etmek için İsfahan’a giden Köroğlu’nun yolda öldürülmesi ve İsfahan yakınlarında Murçehud köyünde gömülmesi anlatılmaktadır (Tofikkızı 2005: 20-715).

Eserden Örnekler


Köroğlu’nun soyu ile Köroğlu ve Kırat’ın doğumu (On Dokuzuncu Meclis)’nun bir kısmı:

Raviyan-i ehbar ve nagilan-i asar bele revayet eyleyüb ki Türkman eli gedim ül eyyamdan bir böyük eldür ve onun nece tayifesi ve oymağı vardur, o cümleden ki meşhurdur.

Üç tayfedür ki birisinün adına Teke deyeller ve birisinün adına Yomut deyeller ve birisinün adına Celali deyeller ve bu Türkman’ın esli Rum vilayetinden gelmedür ki Şah İsmail Safevi ve Nadir Şah mürur-i eyyamilen Rum vilayetinden köçürdüb Herat ve Merv ve Şah Cahan heddinden ta Mazendaran heddine kimin sakin eyleyüb. Ve bu el, eslinde gırg min evlidür amma hâlâ çohdur. Hülase bu el-i Türkman çoh reşid ve sahib-i cüret eldür ki hemişe cüret elin açub etraf vilayetleri taht-u tarac eyleyüb güzeran eylerdiler ve heç padşaha çendan temkin vermeyüb bac-u herac-ı divani vermezdiler.

Amma Türkman’ın Celali tayfasından bir şehs var idi ki onun adına Mirza Beg Celali deyerdiler. Bir kedhudameniş adam idi ve çoh reşid ve dilaver, sahib-i gebile idi ve hemişe at üstünde şikâr eylerdi.

Çün hedd-i kemale yetişdi, atası istedi ona övret alsun. Her yerden ki ona övrat istedi alsun, Mirza Beg imtina eyleyüb almadı ta inki müddet-i mütemadiden sora bir gün Mirza Beg atlanub bir nece nöker yanınca götürüb geldi Merv’e ki bir gesebeçedür ki bir para bazar emrine meşgul olub bezi eşya bazardan alsun ve o gesebeçede bir neçe han var Türkman elinden sakin var idi, o cümleden, bir Mehmud Beg adlu var idi, çoh reşid ve dövletmend adam idi. Merv’de sakin olmuşdu. Onun nazenin senem gızı var idi ki adına Gülçöhre Hanım deyerdiler, egleşmişdi otağun gürfesinde ki Mirza Beg at üstünde o gürfenün beraberinden keçende gözü düşdü Gülçöhre Hanım’a. Heman saat o nazenin senemün tir-i eşgi onun sinesinden keçüb dalısınun arasından çıhdı, âşig-i bigerar oldu. Pes ordan keçüb bir yerde menzil eyledi. Pes o gızın esl-i nesebin özge adamlardan heber aldı. Dediler ki o gız Türkman elinden Mehmud Beg’ün gızıdur. Pes Mirze Beg öz işin görüb Merv’den çıhub geldi öz evlerine, bu ehvalatı öz anasına negleyledi. Pes anası gelüb Mirze Beg’ün atasunun yanına dedi:

-Senün oğlun Mirza Beg, Merv şeherinde Mehmud Beg’ün gızın hastkârlıg eyliyüb ki ona alasan.

Mirza Beg’ün atası dedi:

-Ne eybi var?

Bir gün neçe nefer Celali tayfasınun kedhudalarından ve riş sefidlerinden götürüb geldi Merv’e. Mehmud Beg’ün evinde menzil eylediler. Bed ez tearüfat-i resmi Mehmud Beg onlara yahşı mehmandarlıg eyliyüb esna-yi söhbetde kedhudalar yüzlerin dutub Mehmud Beg’e dediler:

-Bizim bura gelmekden bir metlebimiz var be bir hacetimiz vardur, gerek onu reva eyleyesen. Mehmud Beg dedi: -Hergah sizün o hacetüz revası menim yanımda ola müzayige degül.

Kethudalar dedi:

-Gelmişug ki senün gızun Esed Beg’ün oğlu Mirza Beg’e hastkârlıg eyleyag.

Mehmud Beg dedi:

-Men özüm Mirza Beg’i yahşı tanuram. Bir yahşı reşid ve dilaver cavandur, ne eybi var?

Pes heman meclis Mirza Beg’ün içün şirni içdiler. O gece orda galub sübh vegti kedhudaler Mehmud Beg’den hüdahafız eyleyüb geldiler öz menzillerine. … (Tofikkızı 2005: 437-438).

Kaynakça


Ceferov, Eliağa (2011). “Köroğlu Destanının Tiflis Varyantı”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2011-2 (Temmuz-Aralık) (Azerbaycan Özel Sayısı-II), s. 151-163.

İsmayılov, Hüseyn ve Tofikkızı, Elnare (2005). “Koroğlu Dastanının Tebriz Variantı”, Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedkikler XVII. Bakü: Seda Neşriyyatı, s. 3-22.

İvgin, Hayrettin (2016). “Gürcistan’da ‘Köroğlu Destanı’ Konusunda Yapılan Çalışmalar”, VI. Uluslararası Köroğlu Sempozyumu -Köroğlu ve Türk Dünyası Destan Kahramanları- Bildiriler Kitabı. İstanbul: AİBÜ BAMER Yay.

Kharebava, Makvala (2017). “Gürcistan’da Yapılan Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü, Geleceği”, Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını Uluslararası Çalıştayı, 15-16 Eylül 2017-Bolu, Bildiri Kitabı. İstanbul: AİBÜ BAMER Yay., s. 449-464.

Mammadova, Pervane (2016). “Köroğlu Destanının Tebriz Seçeneğinin Karşılaştırmalı Analizi”, VI. Uluslararası Köroğlu Sempozyumu -Köroğlu ve Türk Dünyası Destan Kahramanları- Bildiriler Kitabı. İstanbul: AİBÜ BAMER Yay., s. 599-609.

Tofikkızı, Elnare [haz.] (2005). Koroğlu. Bakü: Seda.

İsmayılov, Hüseyn ve Elekberli, Eziz [haz.] (2010a). Azerbaycan Folkloru Külliyatı (XV Cild, Dastanlar, V Kitab). Bakü: Nurlan Neşriyyatı.

İsmayılov, Hüseyn ve Elekberli, Eziz [haz.] (2010b). Azerbaycan Folkloru Külliyatı (XVI Cild, Dastanlar, VI Kitab). Bakü: Nurlan Neşriyyatı.

Atıf Bilgileri


Özdamar, Fazıl. "KÖROĞLU DESTANI (TİFLİS NÜSHASI)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/koroglu-destani-tiflis-nushasi. [Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TECNİSLER Ali, Göyçeli Araş. Gör. Dr. Orhan Baldane
Görüntüle
2 DÎVÂN (MERÂGÂYÎ) Dehil-i Merâgâyî Diğer Çağla YILMAZ
Görüntüle
3 HADÂYIKU’L-CİNAN Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 HADÎKA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
5 RAVZATÜ’L-ÂDÂB VE CİNNETÜ’L-ELBÂB Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
6 HAKÂYİKU’L-ENVÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
7 HADÂYIKU’L-ÜDEBA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
8 NİGARİSTAN-İ DARA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
9 TECRÜBETÜ’L-EHRÂR VETESLİYETÜ’L-EBRÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
10 MAÂSİR-İ SULTANİYYE Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle